Praktijktesten en mystery shopping bij discriminatie

Iedereen kan praktijktesten doen om discriminatie aan te tonen. Dus ook als burger of vereniging. Hulp nodig? We geven je stapsgewijze instructies om discriminatie te bewijzen op de huurmarkt. Het Hof van Beroep van Brussel erkende trouwens praktijktesten al in 2020 als bewijsmiddel. Daarnaast kregen deelstatelijke en federale instanties de bevoegdheid om testen te doen en lieten gemeenten praktijktesten doen.

Federaal en deelstatelijk niveau

In Brussel, Wallonië en op federaal niveau zijn er inspecties actief:

Op de woningmarkt 

De Brusselse en Waalse woninginspecties kunnen discriminatietesten doen, personen verhoren en boetes opleggen. 

• In Brussel mogen inspecties zelfs acteurs inzetten voor de testen. Ontdek meer info over klacht of aangifte bij Brussel Huisvesting.
• In Wallonië mogen inspecteurs pas starten als de minister hen heeft aangeduid.

Op de arbeidsmarkt  

Op de arbeidsmarkt mogen volgende inspectiediensten discriminatietesten doen via praktijktesten en mystery calls:

• federale arbeidsinspectie (Toezicht Sociale Wetten)
• Brusselse gewestelijke werkgelegenheidsinspectie
• Waalse inspectie (l’Inspection du SPW Économie Emploi Recherche). 

Ze mogen dat doen na meldingen, maar ook op eigen initiatief als er aanwijzingen zijn van discriminatie bij een werkgever of in een sector. 

Gemeentelijk niveau

Heel wat gemeenten voerden al praktijktesten uit. Unia ondersteunt het lokale niveau bij de ontwikkeling van dergelijke testen. Denk bijvoorbeeld aan:

• Antwerpen (2020 en 2021): praktijktesten bij vastgoedmakelaars en correspondentietesten om discriminatie op de Antwerpse arbeidsmarkt in kaart te brengen.
• Brugge (2022): correspondentietests in het kader van discriminatie op de huurwoningmarkt in Brugge.
• Gent (2023 en 2024): praktijktesten op de Gentse arbeidsmarkt.
• Leuven (2021): correspondentietesten op de huurwoningmarkt van Leuven.
• Namen (2022): praktijktesten op de huurmarkt, eerste onderzoek en vervolgonderzoek.
• Brussel (2019): onderzoek naar discriminatie bij vastgoedmakelaars op de huurmarkt in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Op basis van de resultaten van de praktijktesten kan ingezet worden op informeren en sensibiliseren (bijvoorbeeld training van vastgoedmakelaars) en op controle en handhaven.

Als we kijken naar mystery shopping zien we dat er vooral mystery calling-onderzoeken werden uitgevoerd:

• dienstenchequesector (2025): 60% van de bedrijven blijkt te discrimineren.
• immomakelaars (2019): een aanzienlijk deel van de makelaars blijkt bereid om op verzoek discriminerend te handelen.
• dienstenchequesector (2014): 62,5% van de respondenten willigt het discriminatieverzoek onmiddellijk in. 

1. Discriminatie blijft een hardnekkig probleem: praktijktesten tonen aan dat discriminatie op de arbeids- en huurmarkt structureel aanwezig blijft. Mensen met een migratieachtergrond, een beperking of een ander beschermd kenmerk hebben het nog altijd moeilijk als ze werk of een woning zoeken.
2. Bewustwording en sensibilisering werken, maar zijn niet voldoende: na praktijktesten nemen sommige bedrijven en verhuurders maatregelen om discriminatie te verminderen, zoals extra opleidingen of sensibilisering. Toch blijkt dat bewustwording alleen niet volstaat en dat er ook handhaving en duidelijke regels nodig zijn.
3. Wettelijke omkadering is belangrijk: in Brussel en Wallonië zijn praktijktesten al wettelijk ingebed als controlemiddel. Dit biedt meer slagkracht om overtredingen vast te stellen en beleid bij te sturen. Al wachten deze nieuwe instrumenten nog op een brede en meer proactieve uitrol.   

• Unia vindt dat praktijktesten gebruikt moeten worden om discriminatie te bewijzen na meldingen of klachten van slachtoffers en getuigen. We helpen met een handleiding om discriminatie op de huurmarkt te bewijzen.
• Unia is voorstander van proactieve tests, waarbij handhavingsinstanties discriminatietesten kunnen uitvoeren om proactief de naleving te controleren van de antidiscriminatiewetten en niet enkel na een melding of klacht. Recente wetswijzigingen maken een proactieve inzet mogelijk door de federale, Brusselse en Waalse inspectiediensten. Ook Stad Gent experimenteert met proactieve juridische praktijktesten.
• Unia pleit ervoor om datamining in te zetten voor die proactieve discriminatiecontroles op de arbeidsmarkt. Risicoanalyses voor discriminatie op basis van beschikbare administratieve, juridische en academische data moeten de arbeidsinspectie helpen gerichter en op eigen initiatief, controles uit te voeren bij bedrijven waar vermoedens van discriminatie bestaan.