Rampzalige situatie van geïnterneerden: Unia en CTRG waarschuwen voor tekort in geestelijke gezondheidszorg

De situatie van de meer dan 1.000 geïnterneerde personen die in Belgische gevangenissen verblijven zonder aangepaste zorg is al langer gekend. Doordat de Belgische Staat onvoldoende actie ondernam om de situatie recht te zetten, heeft het Comité van Ministers van de Raad van Europa een interimresolutie aangenomen waarin het ons land vraagt een einde te maken aan de schendingen van de rechten van geïnterneerden, door plaatsen buiten de gevangenis te creëren in het zorgcircuit. Het Comité beveelt ook aan om zorgtrajecten op te zetten om de overplaatsing en de uitstroom van geïnterneerde personen te vergemakkelijken. Op korte termijn moet het zorgaanbod in de gevangenis ook worden versterkt, zowel voor geïnterneerden als voor andere gedetineerden met psychische problemen. Een grote groep veroordeelde gedetineerden met geestelijke gezondheidsproblemen of een specifieke kwetsbaarheid vereist namelijk ook dringende zorg of aanpassingen.

De CTRG en Unia bezochten 5 gevangenissen met een psychiatrische afdeling of een afdeling tot bescherming van de maatschappij. Die bezoeken tonen de urgentie en de ernst van de situatie aan. 

De observaties van de CTRG en Unia brengen een aantal pijnpunten aan het licht: 

• Ernstige tekorten in de zorg: in verschillende gevangenissen is er een schrijnend tekort aan zorgpersoneel. Zo moet bv. één psychiater die slechts enkele uren per week naar de gevangenis komt, instaan voor 100 tot 200 patiënten. Zorg op maat is daardoor onmogelijk. Ook het bewakingspersoneel kampt met grote personeelstekorten en krijgt te weinig opleiding en ondersteuning om met deze complexe doelgroep om te gaan.
• Onwaardige leefomstandigheden: overbevolking en verouderde infrastructuur maken de leefomstandigheden ongeschikt voor zorg en zijn vernederend. Patiënten slapen door plaatsgebrek soms op de grond, therapieruimtes zijn schaars en de hygiëne laat soms te wensen over. Zorgbehoevende geïnterneerden delen bovendien vaak een cel met gewone gedetineerden. Dat maakt hen nog kwetsbaarder.
• Gebrek aan structuur en perspectief: door het gebrek aan activiteiten, personeel en aangepaste infrastructuur brengen patiënten het grootste deel van de dag door in hun cel. Dit tast hun geestelijke gezondheidstoestand aan en leidt tot een verlaagde motivatie en gedragsproblemen. Geïnterneerde personen moeten bovendien vaak jaren wachten zonder enig perspectief om de gevangenis te kunnen verlaten door de lange wachtlijsten en vele weigeringen in zorginstellingen.
• Beveiligingslogica boven zorglogica: in gevangenissen heerst een filosofie van risicobeheer, die haaks staat op een zorggerichte aanpak. Tuchtsancties en veiligheidsmaatregelen zoals isolatie kunnen ernstige schade berokkenen aan psychisch kwetsbare personen.
• Specifieke noden onderbelicht: patiënten met specifieke kwetsbaarheden krijgen nauwelijks de aandacht die ze nodig hebben. Gevangenissen zijn totaal ontoegankelijk voor personen met een fysieke of zintuiglijke handicap, vrouwelijke patiënten krijgen er vaak geen toegang tot de zorgfaciliteiten en geïnterneerden zonder verblijfsvergunning worden er onnodig lang van hun vrijheid beroofd. 

Bij dergelijke omstandigheden rijst de vraag of dit systeem de re-integratie bevordert of juist desintegratie in de hand werkt. 

De CTRG en Unia formuleren met hun verslag 87 aanbevelingen aan de ministers van Justitie en Volksgezondheid, het gevangeniswezen, de gevangenisdirecties, Regie der Gebouwen en de wetgever. Ze vragen alle actoren om ervoor te zorgen dat nationale en internationale rechtsnormen nageleefd worden.