Discriminatie van Roma en woonwagenbewoners in België

Dé Roma of dé Woonwagenbewoner bestaat niet. Europese en Belgische instellingen gebruiken de term Roma en woonwagenbewoners (in Brussel en Wallonië: Roms et Gens du voyage) om een aantal groepen aan te duiden met verschillende culturele en historische achtergronden, maar die vaak op gelijkaardige wijze gestigmatiseerd en gediscrimineerd worden in heel Europa. De termen zigeuners, gipsy, gitanes, tsiganes hebben een negatieve connotatie en worden beter niet meer gebruikt.  

In beleidsdocumenten wordt Roma als overkoepelende term gebruikt voor beide groepen. Daarmee volgt België de Europese afspraken. Belangrijk om te weten: niet alle Roma zijn Woonwagenbewoners en niet alle Woonwagenbewoners zijn Roma. Een schematische voorstelling van de verschillende groepen: 

Roma 

Roma zijn de grootste minderheidsgroep in Europa. Over het algemeen wordt aangenomen dat Roma zich vanuit Indië in Europa gevestigd hebben.    

Woonwagenbewoners 

‘Woonwagenbewoners’ is een generieke, administratieve term om te verwijzen naar een bevolkingsgroep die in woonwagens woont. De nadruk ligt daarbij op de cultuur van wonen, en niet op het feit dat ze in de praktijk een rondtrekkend bestaan leiden. 

Belangrijk: de meeste woonwagenbewoners hebben de Belgische nationaliteit en wonen al generaties lang in ons land.  

Samenvatting 

• Roma = grootste minderheid in Europa, diverse migratiegolven, vaak gestigmatiseerd. 
• Woonwagenbewoners = administratieve term, focus op wooncultuur. 
• Beleidsmatig worden beide groepen onder de term Roma geplaatst, maar ze zijn niet gelijk. 

Meervoudige en intersectionele discriminatie 

Roma en Woonwagenbewoners worden geconfronteerd met structurele discriminatie in vele vormen die elkaar kruisen en versterken. Deze gecumuleerde en intersectionele meervoudige discriminatie is gebaseerd op een combinatie van racisme, afwijzing van een als ‘afwijkend’ ervaren levensstijl, stereotypen en discriminerende institutionele praktijken. Ook de pers neemt vaak een stigmatiserende houding aan zoals blijkt uit de analyse van 384 krantenartikelen die verschenen in de voorbije 2 jaar.

Gebrek aan geschikte terreinen 

Een van de grote problemen in België is het gebrek aan officiële en aangepaste terreinen voor woonwagenbewoners. Nochtans waarborgt artikel 23 van de grondwet het recht op behoorlijke huisvesting. Zonder plek om te wonen kunnen kinderen moeilijk naar school en wordt de toegang tot bijstand, zorg of werk moeilijk. Daardoor krijgen ze te maken met indirecte, maar reële discriminatie die zwaar weegt op het welzijn en het voortbestaan van woonwagenbewoners. 

• Woonwagenbewoners worden soms gedwongen zich op ongeschikte plaatsen te vestigen, met risico op uitzetting zonder voorafgaande kennisgeving of hoorzitting, waardoor woonwagenbewoners geen kans krijgen om hun situatie toe te lichten. Unia wordt regelmatig gecontacteerd in zulke gevallen en probeert via bemiddeling tot aanvaardbare oplossingen te komen.
• Illegaal wonen brengt hoge menselijke en financiële kosten met zich mee. Aansluitingen, afvalverwerking, enz. zijn niet gratis, zelfs als het verblijf tijdelijk is. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is het dus niet goedkoop of gemakkelijk. Soms zit er niets anders op dat een privéterrein te huren en kost hun dat duizenden euro’s.
• Lokale besturen staan vaak onder druk van burgers die geen woonwagenbewoners in hun buurt willen. Dit noemen we ook het NIMBY-effect (‘Not In My Backyard’). Buurtbewoners starten soms petities of zorgen voor fysieke blokkades die woonwagenbewoners letterlijk of figuurlijk moeten tegenhouden. 

Verschillende situatie in Vlaanderen, Wallonië en Brussel

De problematiek van het gebrek aan terreinen verschilt van regio tot regio: 

• In Vlaanderen zijn er residentiële woonwagenterreinen en doortrekkersterreinen. Wonen Vlaanderen beheert de lijsten.   
• In Brussel zijn er geen officiële terreinen voor woonwagenbewoners.
• In Wallonië zijn ze schaars en beperkt in omvang. Ze liggen ook meestal ver van scholen en werkmogelijkheden. De beschikbare doortrekkersterreinen laten slechts kort verblijf toe (vaak 21 dagen). Daardoor moeten families zich voortdurend verplaatsen. Dat ondermijnt hun stabiliteit. 

Problemen met het referentie-adres 

Voor mensen die een rondtrekkend bestaan leiden en minder dan 6 maanden per jaar op dezelfde plek verblijven, is er het referentieadres voor personen die in een mobiele woning verblijven.  

Uit de meldingen die we hierover ontvangen, blijkt dat er in veel gevallen sprake is van (al dan niet moedwillige) verkeerde interpretaties van de wet: 

• weigering van inschrijving 
• ambtshalve afvoering 
• overdreven bewijslast  

De impact is zeer groot. Zonder adres, krijg je geen pensioen, kindergeld of stemrecht. 

Bij betwistingen is het voor hen zeer lastig om in beroep te gaan. Naar een rechtbank van eerste aanleg of raad van state stappen, vormt een te grote drempel.    

Volgens een studie van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) uit 2010 zijn er 20.000 à 40.000 Roma in België. Schattingen geven daarnaast aan dat er ongeveer 10.000 woonwagenbewoners zijn.   

Voor cijfers over discriminatie van de 2 groepen is er de Equality Data Hub van Unia. Daar verzamelen we databronnen over Roma en woonwagenbewoners. Data over discriminatie en (on)gelijkheid zorgen voor een helder beeld van het probleem en leiden tot gepaste beleidsaanbevelingen. 

Op onze website vind je rechtspraak over woonwagenbewoners. Je vindt er niet alle zaken, maar wel alle dossiers waarbij: 

• Unia zich burgerlijke partij heeft gesteld
• Unia een advies uitbracht naar aanleiding van de rechtszaak
• het om een juridisch of maatschappelijk belangrijke rechtszaak gaat 

Enkele voorbeelden van recente rechtspraak:  

• Correctionele rechtbank Luik, afdeling Luik, 12 maart 2025: een man schoot op woonwagens op een industrieterrein. Een kogel vloog op 20 centimeter van het hoofd van een vader en kwam terecht in de woonwagen waar zijn vrouw en 3 kinderen lagen te slapen. De dader bleek een fanatieke aanhanger van Hitler en het nazisme. De correctionele rechtbank veroordeelde de man in maart 2025 voor poging tot moord, bedreiging en verboden wapenbezit. Unia stelde zich burgerlijke partij.
• Rechtbank van eerste aanleg Waals-Brabant, 21 november 2024: de provincie Waals-Brabant wil dat woonwagenbewoners een terrein verlaten en start een procedure in kort geding. De voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg oordeelt dat er geen hoogdringendheid is en wijst de vordering af.
• Correctionele rechtbank Luik, afdeling Luik, 11 maart 2024: een leraar werd veroordeeld voor het aanzetten tot haat en geweld en voor het verspreiden van denkbeelden gegrond op rassuperioriteit of rassenhaat. Naar aanleiding van een diefstal had hij op Facebook een stigmatiserend bericht geplaatst over de Roma-gemeenschap. In het daaropvolgende onderzoek kwamen nog een aantal feiten aan het licht. 

Nog in 2025 waren er meerdere uitspraken die bevestigden dat eigenaars geen eenzijdig verzoekschrift mogen gebruiken om woonwagenbewoners te laten uitzetten. De betrokken personen moeten worden opgeroepen om op de zitting te verschijnen.  

Deze organisaties ondersteunen je: 

• Vlaanderen: Caritas 
• Brussel: Foyer 
• Wallonië: Centre de médiation des Gens du voyage et des Roms en Wallonie 

Boeken

• Een leven lang opgejaagd. De plek van woonwagenbewoners in Vlaanderen, Kim Janssens, 2019
• De tandwielmethodiek, Aan de slag met Roma …, Janette Danyiova, 2019
• De vergeten holocaust, Zoni Weisz, 2016
• Roma in beweging, Koen Geurts, 2014
• Roms et Tsiganes, Jean-Pierre Liégeois, 2009
• Mechelen-Auschwitz, De vernietiging van de Joden en „zigeuners“ van België, 2009

Andere bronnen

• Roma survey 2024 | European Union Agency for Fundamental Rights
• De NMBS en de deportaties tijdens de Tweede Wereldoorlog - Aanbevelingen aan de federale regering (2025)
• A Postcolonial Reading of EU Citizenship of Roma: Case Study of Roma as Abject EU Citizens in Flanders, Fien Van Hauwermeiren (2023)
• “De laatste aanvaarde vorm van racisme is die tegen de Roma (2022), Reportage in De Standaard
• The new EU Roma strategic framework for equality, inclusion and participation (full package) - European Commission (2020)
• EU Anti-racism Action Plan 2020-2025 - European Commission (2020)
• Roma en Woonwagenbewoners in België, de belangrijkste resultaten uit de enquête van 2018, FRA
• Nationale strategie voor de integratie van de Roma (2012)
• Een EU-kader voor de nationale strategieën voor integratie van de Roma tot 2020 — Conclusies van de Raad (2011)
• Het Belgisch nationaal Roma contactpunt | POD Maatschappelijke Integratie
• Belgisch nationaal Roma platform | POD Maatschappelijke Integratie
• Roma Civil monitor, Belgium
• Roma Holocaust webpage - Roma Genocide
• “Rassendiagnose Zigeuner”