Wanneer is het discriminatie?
Volgens de antidiscriminatiewetgeving spreek je van discriminatie als je anders wordt behandeld in een vergelijkbare situatie zonder dat het onderscheid kan worden gerechtvaardigd. Weet dat niet elk onderscheid een (verboden) discriminatie is en dat niet elke vorm van discriminatie wordt bestreden door de antidiscriminatiewetgeving.
Om van discriminatie te spreken, moet je op de volgende vragen telkens JA kunnen antwoorden:
1. Is er een link met een beschermd kenmerk?
Het onderscheid moet te maken hebben met een persoonskenmerk dat beschermd wordt door de antidiscriminatiewetgeving:
Burgerlijke staat
Discriminatie omdat je bijvoorbeeld in een dansschool geweigerd wordt als ongehuwde.
Geslacht (of gender)
Discriminatie omwille van geslacht, zwangerschap, medisch begeleide voortplanting, bevalling, geven van borstvoeding, moederschap,...
Raciale kenmerken
Discriminatie omwille van je nationaliteit, zogenaamd ras, huidskleur, afkomst, nationale of etnische afstamming.
Seksuele oriëntatie
Discriminatie omdat je bijvoorbeeld gay bent. Gendergerelateerde beschermde kenmerken vallen hier niet onder.
Sociale toestand of afkomst
Discriminatie omdat je bijvoorbeeld dakloos bent, van een bepaalde sociale klasse bent of een gerechtelijk verleden hebt.
Goed om te weten over de beschermde kenmerken
De beschermde kenmerken zijn:
- werkelijk of vermeend:
- werkelijk: bijvoorbeeld als je zelf homo bent en daarom het slachtoffer wordt van discriminatie.
- vermeend: bijvoorbeeld als je slachtoffer wordt van discriminatie omdat de dader denkt (meent) dat je homo bent, ook al ben je hetero.
- eigen of bij associatie toegekend:
- eigen: bijvoorbeeld als je zelf een handicap hebt.
- bij associatie: bijvoorbeeld als ouders gediscrimineerd worden omwille van de handicap van hun kind.
- generiek: de antidiscriminatiewetgeving beschermt zowel minderheden als meerderheden:
- mensen die homo zijn, maar ook mensen die hetero zijn
- ouderen, maar ook jongeren (en elke andere leeftijd)
- mensen van kleur, maar ook witte mensen
Het kan ook gaan om meerdere kenmerken. Afhankelijk van de situatie spreken we dan van:
- intersectionele discriminatie: een persoon wordt gediscrimineerd voor een onderscheid op grond van meerdere beschermde criteria die op elkaar inwerken en onscheidbaar zijn. Bijvoorbeeld wanneer een vrouw met een islamitische hoofddoek wordt geweigerd in een sportclub. De beschermde kenmerken geslacht en geloof werken in dit geval op elkaar in en worden onafscheidbaar (een man die moslim is of een vrouw zonder hoofddoek zouden wel worden toegelaten).
- cumulatieve meervoudige discriminatie: een persoon wordt gediscrimineerd naar aanleiding van een onderscheid op grond van meerdere beschermde kenmerken die bij elkaar worden opgeteld, maar scheidbaar blijven. Bijvoorbeeld een oudere man die niet wordt aangeworven omdat hij niet zou passen in een team van jonge vrouwen.
- opeenvolgende meervoudige discriminatie (of toegevoegde discriminatie): een persoon wordt op grond van meerdere criteria gediscrimineerd en die discriminaties vinden afzonderlijk en op verschillende tijdstippen plaats. Bijvoorbeeld een homoseksuele man die afkomstig is uit een etnische minderheid kan in een bepaalde situatie gediscrimineerd worden op basis van zijn seksuele geaardheid en in een andere situatie op basis van zijn origine.
Wist je dat niet alle persoonskenmerken beschermd zijn door de antidiscriminatiewetgeving?
Voorbeeld: sommige gemeenten passen voor hun sportaccommodatie andere tarieven toe voor niet-inwoners. Het persoonskenmerk ‘in een bepaalde gemeente wonen’, wordt niet beschermd door de antidiscriminatiewetgeving. Het gemaakte onderscheid kan dus niet beoordeeld worden vanuit de antidiscriminatiewetgeving.
2. Speelt het onderscheid op een van de domeinen waarop de antidiscriminatiewetgeving van toepassing is?
De federale antidiscriminatiewetgeving is van toepassing op de volgende domeinen van het maatschappelijk leven:
- toegang tot en aanbod van goederen en diensten die publiekelijk beschikbaar zijn
- sociale bescherming, met inbegrip van sociale zekerheid en gezondheidszorg
- sociale voordelen
- aanvullende regelingen voor sociale zekerheid
- werk (‘arbeidsbetrekkingen’)
- vermelding in een officieel stuk of in een proces-verbaal
- lidmaatschap van of de betrokkenheid bij een werkgevers- of werknemersorganisatie of enige organisatie waarvan de leden een bepaald beroep uitoefenen, waaronder de voordelen die deze organisaties bieden
- toegang tot en deelname aan, alsook elke andere uitoefening van een economische, sociale, culturele of politieke activiteit toegankelijk voor het publiek
Andere domeinen vallen onder de bevoegdheden van de Gemeenschappen en Gewesten.
Denk bijvoorbeeld aan woninghuur, streekgebonden openbaar vervoer, cultuur, onderwijs … De decreten en ordonnanties van de Gemeenschappen en Gewesten regelen de aanpak van discriminaties in deze aangelegenheden.
Goed om te weten: de antidiscriminatiewetgeving is niet van toepassing op de privésfeer. Thuis nodig je uit wie je wil. Je kan ook niet beticht worden van discriminatie omdat je bijvoorbeeld als consument bakker A binnenstapt en bakker B consequent voorbijloopt. Omgekeerd geldt dat niet. De bakker mag als aanbieder van goederen klanten niet discrimineren.
3. Gaat het om verboden gedrag volgens de antidiscriminatiewetgeving?
Het volstaat niet dat er louter een onderscheid gemaakt wordt op basis van een beschermd kenmerk. Het moet ook gaan om een van de volgende verboden gedragingen:
Openen Directe discriminatie
Directe discriminatie is een direct onderscheid op grond van een of meer beschermde kenmerken dat niet kan worden gerechtvaardigd op grond van de bepalingen uit de antidiscriminatiewetgeving.
Er is sprake van een direct onderscheid wanneer iemand ongunstiger wordt behandeld dan een ander in een vergelijkbare situatie op grond van een of meer beschermde kenmerken.
Voorbeeld: bezoekers uit bepaalde bevolkingsgroepen worden niet toegelaten in een café.
Openen Indirecte discriminatie
Indirecte discriminatie is een indirect onderscheid op grond van een of meer beschermde kenmerken dat niet kan worden gerechtvaardigd op grond van de bepalingen uit de antidiscriminatiewetgeving.
Er is sprake van een indirect onderscheid wanneer een ogenschijnlijk neutrale bepaling, maatstaf of handelswijze personen met een of meer beschermde kenmerken in vergelijking met andere personen bijzonder kan benadelen.
Voorbeeld: een persoon met een assistentiehond wordt geweigerd in een café omdat honden er in het algemeen niet toegelaten zijn.
Openen Intimidatie
Intimidatie is ongewenst gedrag dat met een of meer beschermde kenmerken verband houdt, en tot doel of gevolg heeft dat de waardigheid van de persoon wordt aangetast en een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende omgeving wordt gecreëerd.
Voorbeeld: een werfleider maakt de hele dag door racistische opmerkingen en grapjes tegen en over een arbeider van buitenlandse origine.
Openen Weigeren van redelijke aanpassingen
Redelijke aanpassingen zijn passende maatregelen die in een concrete situatie en naargelang de behoefte worden genomen om een persoon met een handicap in staat te stellen toegang te hebben tot, deel te nemen aan en vooruit te komen in de aangelegenheden waarop de antidiscriminatiewetgeving van toepassing is, tenzij deze maatregelen een onevenredige belasting vormen voor de persoon die deze maatregelen moet treffen.
Voorbeeld: een school weigert om een hellend vlak te leggen voor rolstoelgebruikers.
Openen Opdracht geven tot discriminatie
Opdracht geven tot discriminatie is elke handelwijze waarbij wordt opgedragen om een persoon, een groep, een gemeenschap of een van hun leden te discrimineren op grond van een of meer beschermde kenmerken.
Voorbeeld: een werkgever geeft een interimkantoor de opdracht om enkel witte mannen van onder de 30 te selecteren.
4. Wordt het onderscheid gemaakt zonder geldige reden?
Als het om mogelijke discriminatie gaat, dan moet je ook verder inzoomen op het gemaakte onderscheid:
- Soms is het onderscheid gerechtvaardigd: een minderjarige mag geen wagen besturen, een slechtziende kan geen vliegtuigpiloot worden, een persoon zonder zwembrevet kan geen redder worden …
- Is het onderscheid niet gerechtvaardigd? Pas dan is er sprake van (verboden) discriminatie. Zo zou het niet gerechtvaardigd zijn om een persoon die aan alle kwalificaties voldoet te weigeren als piloot louter omdat die persoon zwart is of om een persoon die aan alle kwalificaties voldoet te weigeren als redder omdat die persoon homo is.
Rechtvaardigingsmechanismen
De rechtvaardigingsmechanismen uit de antidiscriminatiewetgeving zijn complex en kunnen verschillen naargelang het beschermd kenmerk, het domein en de verboden gedraging:
- In bepaalde gevallen kan een onderscheid nooit worden gerechtvaardigd.
- Bijvoorbeeld: een man met zwarte huidskleur mag niet binnen van een winkeleigenaar.
- In bepaalde gevallen kan een onderscheid objectief worden gerechtvaardigd door een legitiem doel waarbij de middelen om dat doel te bereiken passend en noodzakelijk moeten zijn.
- Bijvoorbeeld: een ziekenhuis weigert honden in de operatiezaal (indirecte discriminatie van personen met een assistentiehond). Dit onderscheid is gerechtvaardigd omwille van de hygiënerichtlijnen.
- In bepaalde gevallen kan een onderscheid worden gerechtvaardigd op grond van een wezenlijke en bepalende beroepsvereiste.
- Bijvoorbeeld: een theater wil iemand in dienst nemen om de rol van Nelson Mandela te vertolken en zoekt een acteur die enigszins lijkt op Nelson Mandela.
- In bepaalde gevallen kan een onderscheid worden gerechtvaardigd door een algemene rechtvaardigingsgrond (zoals een wettelijke bepaling).
- Bijvoorbeeld: een vrouw van 30 jaar komt niet in aanmerking voor een startbaanovereenkomst. Dit is het gevolg van een wettelijke bepaling, want de wetgever heeft de leeftijdsgrens voor startbanen vastgelegd op 26 jaar. Goed om te weten : de antidiscriminatiewetgeving is niet van toepassing wanneer een onderscheid het gevolg is van een bepaling uit een wet, decreet of ordonnantie.
- In bepaalde gevallen kan een onderscheid worden gerechtvaardigd door specifieke rechtvaardigingsgronden. Bijvoorbeeld: op het vlak van de aanvullende regelingen voor sociale zekerheid vormt een direct onderscheid op basis van leeftijd geen discriminatie wanneer leeftijdscriteria worden gebruikt in actuariële berekeningen, op voorwaarde dat het niet leidt tot discriminatie op grond van geslacht.
4 x ja = discriminatie!
Discriminatie melden
Voel je je gediscrimineerd of ben je getuige van discriminatie? Doe online je melding of bel gratis 0800 12 800 op werkdagen tussen 9.30 en 13 uur.