11 jaar antidiscriminatierechtspraak: een statistische doorlichting (2025)

Voor het eerst in België biedt de studie een statistische analyse van de rechtspraak over discriminatie op basis van 6 criteria (gender, afkomst, handicap, religieuze of filosofische overtuiging, leeftijd en seksuele oriëntatie) uitgesproken door Belgische rechtbanken en hoven van de rechterlijke orde tussen 2009 en 2019. 

De analyse werpt een nieuw licht op hoe antidiscriminatiewetten worden gebruikt door rechtzoekenden en hoe ze worden toegepast door rechters. Deze studie toont aan dat het verkrijgen van erkenning van ervaren discriminatie door justitie moeilijk blijft, ondanks de invoering van ambitieuze wetgeving op dit vlak. Maar ze belicht ook factoren die de kans op succes van klagers in discriminatiezaken kunnen vergroten. 

Deze studie wil bijdragen aan een beter begrip van de factoren die de erkenning van geleden discriminatie in rechte belemmeren, maar ook van de factoren die die erkenning versterken. Het doel is om denkpistes aan te reiken om middelen te identificeren die de effectiviteit van de bescherming tegen discriminatie kunnen verbeteren.

In totaal werden 760 beslissingen verzameld en geanalyseerd, waarvan 656 afkomstig zijn van arbeidsrechtbanken. 

• Gender is het meest frequent ingeroepen criterium: 42,8% van de beslissingen in eerste aanleg, waarvan meer dan twee derde over discriminatie in verband met zwangerschap of moederschap.
• Handicap is het tweede meest ingeroepen criterium: 21% van onze beslissingen in eerste aanleg.
• Leeftijd volgt daarna met 12,9%.
• Raciale of etnische discriminatie speelt slechts in 10,7% van deze beslissingen een rol.

De analyse van het succespercentage heeft uitsluitend betrekking op de rechtspraak van de arbeidsrechtbanken en arbeidshoven op het gebied van werkgelegenheid:

• Een eerste opvallende vaststelling is dat dit in een minderheid van de gevallen gebeurt: slechts 38,9% van de onderzochte beslissingen leiden tot een vaststelling van discriminatie.
• Een tweede belangrijke vaststelling is dat dit algemene resultaat aanzienlijke verschillen maskeert binnen de onderzochte rechtspraak. De statistische analyse toont een significante correlatie tussen verschillende factoren en de kans dat verzoekers een vaststelling van discriminatie bekomen.

Beschermd criterium is belangrijk

Het ingeroepen beschermde criterium speelt een belangrijke rol. Het succespercentage van verzoekers ligt veel hoger in zaken die verband houden met gender (50,2% gunstige beslissingen) dan in zaken die andere beschermde criteria betreffen: 

• 33,9% voor handicap
• 29,1% voor leeftijd
• slechts 20,4% voor origine

Het succespercentage ligt nog lager bij godsdienst of overtuiging: slechts 10,5% van de beslissingen leidt daar tot een vaststelling van discriminatie. 

Type discriminatie telt ook

• Vrouwen die klagen dat ze wegens zwangerschap zijn ontslagen en zich beroepen op de specifieke bescherming van een wet uit 1971 over arbeid: succespercentage van 55,4%.
• Discriminerende pesterijen: succespercentage van 25%
• Indirecte discriminatie: succespercentage van 11,8%

Betrokkenheid van Unia en vakbonden correleert met meer succes

De deelname van Unia aan de procedure – in relatief weinig gevallen – heeft een duidelijke statistische impact. Het succespercentage verschilt aanzienlijk:

• 36,5% voor slachtoffers die alleen procederen
• 70,6% in zaken waarbij Unia betrokken partij is

Nog een opmerkelijk gegeven: in de zeldzame gevallen waarin verzoekers worden verdedigd door een vakbondsafgevaardigde (9,1% van de beslissingen), is 64,6% van de beslissingen gunstig. 

Een zaak kan ook slagen zonder te winnen op discriminatie

Verzoekers voeren in veel zaken naast discriminatie ook andere juridische argumenten aan om de betwiste maatregel aan te vechten, bijvoorbeeld kennelijk onredelijk karakter van een ontslag. Daardoor kan het gebeuren dat zij weliswaar niet winnen op het vlak van discriminatie, maar wel op een ander punt. De cijfers tonen aan dat in de zaken waarin naast discriminatie een bijkomende vordering wordt ingesteld, in 48,8% van de gevallen de verzoekers een gunstige beslissing bekomen op ten minste één van hun vorderingen.

Het onderzoek kon worden verwezenlijkt dankzij een financiering van het FNRS en werd verricht door Julie Ringelheim (FNRS/UCLouvain), Jogchum Vrielink (UCLouvain/KU Leuven) en Olivier Struelens (UCLouvain), met de medewerking van Caroline Simon en Vincent Yzerbyt (UCLouvain).

Julie Ringelheim is ‘chercheure qualifiée’ bij het FNRS en professor aan de rechtsfaculteit van de UCLouvain.

Jogchum Vrielink is professor aan de rechtsfaculteit van UCLouvain Saint-Louis Bruxelles en aan de KU Leuven.

Olivier Struelens is postdoctoraal onderzoeker aan de UCLouvain.