Zwarte Piet: het standpunt van het Centrum
Het sinterklaasfeest nadert, en ook dit jaar borrelt daarbij het debat over Zwarte Piet weer op: zowel voor- als tegenstanders van Zwarte Piet vragen het Interfederaal Gelijkekansencentrum of er bij dat personage sprake is van racisme, en wat onze samenleving er in de toekomst mee moet doen.
In Vlaanderen is het sinterklaasfeest erkend als zogenoemd ‘immaterieel cultureel erfgoed’. Hoe kinderen Zwarte Piet en Sinterklaas zien, hangt voor een groot deel af van de manier waarop volwassenen die personages vormgeven.
Er bestaan verschillende theorieën over de herkomst van het sinterklaasverhaal, en ook over de erin gebruikte symboliek. Zwarte Piet wordt ook niet overal op dezelfde manier vormgegeven: soms is hij de zwarte man met grote rode lippen die niet al te snugger is en met een buitenlands accent spreekt, soms is hij een eerder grappige en acrobatische figuur, soms misschien de boeman, en in andere gevallen is hij het leukste personage van het hele sinterklaasfeest – de man die de cadeautjes uitdeelt.
Over de eigenlijke herkomst van het sinterklaasfeest kan het Centrum zich niet uitspreken. Wel hebben we de vraag onderzocht of het gebruik van de figuur Zwarte Piet in strijd is met de antidiscriminatie- en/of antiracismewetgeving. Het antwoord is dat er in de figuur van Sinterklaas en (een al dan niet stereotype) Zwarte Piet geen sprake is van een strafbare vorm van racisme of een wettelijk verboden vorm van raciale discriminatie. De strafbepalingen vervat in de artikels 20 en 21 van de Antiracismewet van 30 juli 1981 vereisen immers een ‘bijzondere opzet’, en dat is hier niet het geval. Dat zou wel zo zijn wanneer een concrete uitbeelding van Sinterklaas en Zwarte Piet gepaard zou gaan met strafbare racistische uitspraken of handelingen. Het burgerrechtelijke discriminatieverbod op grond van onder meer huidskleur (artikel 12 van de Antiracismewet) zou alleen van toepassing zijn als een persoon feitelijk benadeeld is door het sinterklaasfeest, wat evenmin het geval lijkt.
Dat gezegd zijnde, is het Centrum ervoor te vinden om de discussie rond het sinterklaasfeest om te vormen tot een constructief maatschappelijk debat. Een debat over de manier waarop we dat oude volksgebruik in de toekomst vormgeven. Daarbij roepen we op om de figuur van Zwarte Piet in elk geval anders voor te stellen dan een domme, ondergeschikte of gevaarlijke zwarte man – waardoor al dan niet gewild stereotypen over zwarte personen in stand worden gehouden.
Het Centrum hoopt dat er met het sinterklaasfeest zelf, en met de beeldvorming eromheen, zorgzaam zal worden omgesprongen, en dat het ‘Zwarte Piet-debat’ geen extreme proporties aanneemt. Laat het een debat worden ‘met’ elkaar en niet ‘tegen’ elkaar. Alleen zo kan 6 december een welkome en kindvriendelijke feestdag blijven.
Illustratie: Alex Skim