Antisemitisme in België
- Raciale kenmerken
- Geloof of levensbeschouwing
Antisemitisme is een vorm van discriminatie of haat tegenover mensen omdat ze van Joodse afkomst zijn. Het wordt ook Jodenhaat genoemd.
Wat is antisemitisme?
Antisemitisme kan op verschillende manieren gedefinieerd worden. Er bestaan verschillende werkdefinities:
Openen IHRA (International Holocaust Remembrance Alliance)
“Antisemitisme is een bepaalde perceptie van Joden die tot uiting kan komen als een gevoel van haat jegens Joden. Retorische en fysieke uitingen van antisemitisme zijn gericht tegen Joodse of niet-Joodse personen en/of hun eigendom en tegen instellingen en religieuze voorzieningen van de Joodse gemeenschap.” Vandaag zijn er nog altijd voor- en tegenstanders van deze definitie. Onder meer omdat kritiek op beleid van de Israëlische staat volgens deze definitie als antisemitisch beschouwd kan worden.
Openen JDA (Jerusalem Declaration on Antisemitism)
“Antisemitisme is discriminatie, vooringenomenheid, vijandigheid of geweld tegen Joden omdat ze Joods zijn (of Joodse instellingen omdat ze Joods zijn).” Deze definitie leunt meer aan bij het Belgische wettelijk kader.
Openen Nexus-document opgesteld door een groep van academici
"Antisemitisme bestaat uit anti-Joodse overtuigingen, houdingen, handelingen of systemische omstandigheden. Het omvat negatieve overtuigingen en gevoelens over Joden, vijandig gedrag gericht tegen Joden (omdat ze Joden zijn) en omstandigheden die Joden discrimineren en hun vermogen om als gelijken deel te nemen aan het politieke, religieuze, culturele, economische of sociale leven aanzienlijk belemmeren. Als belichaming van collectieve Joodse organisatie en actie kan Israël een doelwit zijn van antisemitisme en antisemitisch gedrag. Daarom is het belangrijk voor Joden en hun bondgenoten om te begrijpen wat wel en niet antisemitisch is in relatie tot Israël." Net als de IHRA-definitie opent deze definitie mogelijkheden tot discussie.
Openen ECRI (Europese Commissie tegen Racisme en Intolerantie)
De Raad van Europa bracht in 2021 ook een nieuwe versie van de algemene beleidsaanbeveling nr. 9 over de preventie en strijd tegen antisemitisme uit. De aanbeveling bevat geen expliciete definitie, maar schetst de ruimere context. Daardoor helpt het om de verscheiden vormen van antisemitisme beter te begrijpen.
Wat is het Belgisch wettelijk kader voor antisemitische inbreuken?
Unia kiest bij de behandeling van dossiers voor een juridische benadering. Daarvoor baseren we ons op:
Strafrecht
We baseren ons op een juridische definitie in het Belgisch strafrecht van feiten met betrekking tot antisemitisme:
- Verbod op het aanzetten tot discriminatie, segregatie, haat of geweld wegens de afkomst. Het criterium van ‘afkomst’ viseert hoofdzakelijk Joodse personen.
- Haatmotief bij haatmisdrijven: voor bepaalde misdrijven in het Belgische Strafwetboek geldt een strafverzwaring als het misdrijf wordt gepleegd uit haat, misprijzen of vijandigheid ten opzichte van het slachtoffer vanwege zijn of haar afkomst. Sinds de invoering van een nieuwe wet eind 2022 moet de rechter voor alle andere misdrijven te houden met het bestaan van zo’n motief bij het bepalen van de straf zonder de maximumstraf te kunnen overschrijden.
- Verbod op het ontkennen, schromelijk minimaliseren, pogen te rechtvaardigen of goedkeuren van de genocide die door het Duitse naziregime tijdens de Tweede Wereldoorlog is gepleegd (wet van 23 maart 1995). Dit is de zogenaamde Negationismewet.
Antiracismewet
De Antiracismewet bevat bepalingen waarin verschillende vormen van discriminatie burgerrechtelijk worden beteugeld. In deze regelgeving is ‘afkomst’ telkens opgenomen als beschermd kenmerk. De Antiracismewet bevat dus het criterium ‘afkomst’. Dit heeft in de praktijk veelal betrekking op Joodse afkomst.
Antidiscriminatiewetgeving
De federale antidiscriminatiewetgeving bevat nog tal van andere beschermde criteria. Het criterium ’geloof of levensbeschouwing’ zou ook kunnen worden gebruikt voor handelingen die gericht zijn tegen personen vanwege hun joodse geloofsovertuiging of tegen gebedsplaatsen (synagogen). Dit is een vorm van antisemitisme die ook als judeofobie kan worden omschreven.
Door de invoering van de wetten van 6 december 2022 en 28 juni 2023 werden discriminatie wegens een vermeend kenmerk en discriminatie bij associatie wettelijk erkend. Het wettelijke kader is van toepassing op online én offline antisemitisme.
Hoe behandelt Unia dossiers over antisemitisme?
Bij dossiers over antisemitisme zetten we de volgende stappen:
- Unia analyseert elke melding die zij ontvangt. Eerst bekijken we of we bevoegd zijn om de melding te behandelen.
- Is Unia niet bevoegd? Dan verwijzen we melders door naar de juiste gespecialiseerde organisatie.
- Is Unia wel bevoegd en wordt er bijstand gevraagd? Dan openen we een dossier en verzamelen we samen met de melder alle nodige informatie voor de eventuele behandeling van het dossier. We bekijken wat de specifieke verwachtingen zijn en geven uitleg over de mogelijke verdere stappen.
- Slachtoffers van strafrechtelijke feiten raden we aan om zeker ook een klacht in te dienen bij de politie. Een melding bij Unia vervangt in geen geval een klacht bij de politie of bij het parket.
- Unia kan ook op eigen initiatief een dossier openen zonder dat er sprake is van een individuele melding. Denk bijvoorbeeld aan situaties die in de media aan bod komen die aanleiding kunnen geven tot een vermoeden van discriminatie, haatspraak of haatmisdrijven. Als er een of meerdere individuele slachtoffers zijn, proberen we contact met hen op te nemen, maar Unia behandelt ook dossiers waarin er geen geïdentificeerd of identificeerbaar slachtoffer is.
- We geven advies over de situatie zodra we een dossier openen. Wanneer we vermoeden dat het volgens de wet effectief om discriminatie of om een haatmisdrijf gaat, stellen we verschillende opties voor:
- Bij discriminatiedossiers zoeken we naar een oplossing via onderhandeling of verzoening.
- Als de feiten uitzonderlijk zwaar zijn (bijvoorbeeld bij haatmisdrijven) of dialoog onmogelijk blijkt, kan Unia gerechtelijke stappen ondernemen. Dat gebeurt slechts uitzonderlijk (1% van de dossiers) en met toestemming van het slachtoffer. Unia kan zelf het initiatief nemen om een gerechtelijke procedure op te starten of zich bij een (burgerrechtelijke of strafrechtelijke) procedure aansluiten. Voor dossiers over antisemitische inbreuken, deden we dit in de afgelopen jaren 15 keer. We kunnen ook advies geven bij gerechtelijke procedures, zonder betrokken procespartij te zijn.
- Soms volgen we nog andere pistes:
- waarschuwing en herinnering aan de wet sturen naar de persoon of organisatie tegen wie de melding is gericht
- officieel advies aan de betrokken autoriteiten
- doorverwijzing naar een lokale of gespecialiseerde partner met wie we al dan niet een samenwerkingsakkoord hebben afgesloten (vakbonden, gespecialiseerde organisaties, sociale inspectie, raad voor de journalistiek…).
Belangrijk om te weten: soms voelen situaties onrechtvaardig aan of kunnen sommige feiten als antisemitisch worden beschouwd, maar is er geen juridische inbreuk tegen de antidiscriminatiewetgeving. Omdat wij wettelijk alleen binnen dit juridisch kader kunnen optreden, kunnen wij in dat geval geen stappen zetten.
Discriminatie melden
Voel je je gediscrimineerd of ben je getuige van discriminatie? Doe online je melding of bel gratis 0800 12 800 op werkdagen tussen 9.30 en 13 uur.
Wat zijn de aanbevelingen van Unia over antisemitisme?
Om antisemitisme te voorkomen, formuleerde Unia 10 aanbevelingen:
- Investeer duurzaam in het nieuwe interfederale coördinatiemechanisme in de strijd tegen antisemitisme dat op 15 januari 2024 voor het eerst samen kwam.
- Verbeter registratie en rapportering bij politiediensten en het Openbaar Ministerie. Momenteel is het quasi onmogelijk om op een adequate manier te rapporteren over antisemitisme omdat de registratie niet eenduidig is.
- Neem antisemitisme op in actieplannen tegen racisme. Unia meent dat antisemitisme een bijzondere vorm van racisme is met enkele specifieke kenmerken. Daarom verdient de strijd tegen antisemitisme ook een plaats in de antiracismeplannen.
- Verzeker verder onderzoek naar antisemitisme in België. Zo weten we beter wat er in ons land nodig is voor een doeltreffende strijd tegen antisemitisme, zowel op preventief als repressief vlak.
- Zet in op kennis en onderwijs over antisemitisme en de Holocaust. Er blijkt namelijk onvoldoende kennis te zijn over (hedendaags) antisemitisme en over de wreedheden die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn begaan.
- Voer een algemene clausule in voor verzwarende omstandigheden bij een discriminerend motief/haatmotief. Momenteel is het maar voor een beperkt aantal misdrijven mogelijk om een (antisemitisch) haatmotief te weerhouden en bij de aanwezigheid daarvan de strafmaat effectief te verhogen.
- Verhoog meldingsbereidheid bij slachtoffers. Vandaag dienen slachtoffers van antisemitische strafbare feiten nog te vaak geen klacht in bij politie/parket en gelijkheidsorganen. Daardoor is er onvoldoende zicht op de problematiek.
- Verbeter de toepassing van de omzendbrief COL13/2013.
- Investeer in alternatieve maatregelen. Dat kan bijvoorbeeld gaan om sensibiliserings- en vormingsprogramma voor daders van een discriminatiemisdrijf (discriminatie, haatspraak met inbegrip van holocaustontkenning, of haatmisdrijf) dat opgezet is in de Dossinkazerne.
- Geef aandacht aan de eigenheid van slachtofferschap van (antisemitische) haatmisdrijven. Unia vindt dat er gespecialiseerde ondersteuning nodig is voor slachtoffers van antisemitische haatmisdrijven.
Cijfers van dossiers antisemitisme
Uit de dossiers van de periode 2018-2022 bleek dat het percentage discriminatie zeer laag is en het percentage haatspraak en haatmisdrijven zeer hoog. Bij racisme of andere beschermde kenmerken is dat net omgekeerd.
Bij negationisme gaat het openbaar ontkennen, schromelijk minimaliseren, pogen te rechtvaardigen of goedkeuren van de genocide die tijdens de Tweede Wereldoorlog door het Duitse nationaalsocialistische regime is gepleegd.
75%
20%
5%
Meer leesvoer over antisemitisme
Rapport antisemitisme in België (2024)
Het rapport antisemitisme (2024) van Unia analyseert de meldingen van 2018 en 2022. De bijlage geeft een nieuwe stand van zaken na 7 oktober 2023. Ontdek meer.
Nood aan betere bestrijding van antisemitisme in België
In een nieuw rapport benadrukt Unia de bijzonderheid van antisemitisme in vergelijking met andere raciale criteria. Ze doet dat op basis van de door haar tussen 2018 en 2022 behandelde dossiers.
Israëlisch-Palestijns conflict: haatspraak en -misdrijven in België
Naar aanleiding van de tragische gebeurtenissen in Israël, de Gazastrook en de bredere regio constateert Unia een heropleving van haatspraak en haatmisdrijven, met name van antisemitische aard.
- Raciale kenmerken
- Geloof of levensbeschouwing