Intersectionaliteit en discriminatie
- Raciale kenmerken
- Geloof of levensbeschouwing
- Bekijk alle categorieën
Bepaalde mensen zijn vaker slachtoffer van discriminatie dan anderen omdat ze deel uitmaken van groepen met meerdere identiteiten. Dat noemen we meervoudige discriminatie. Intersectionele discriminatie is een vorm van meervoudige discriminatie. Ze raakt mensen die op meerdere vlakken kwetsbaar zijn, waardoor ze bijzonder complexe ervaringen meemaken. Bijvoorbeeld een oudere vrouw die tot een bepaalde etnische groep behoort én een handicap heeft…
In de strijd tegen ongelijkheid heeft de intersectionele aanpak tot doel om structurele en systematische vormen van onderdrukking van bepaalde groepen in onze maatschappij, onder de aandacht te brengen. Daarnaast is het ook een manier om hun rechten beter te beschermen.
Wat is intersectionaliteit?
Intersectionaliteit is een concept dat verwijst naar situaties van meervoudige discriminatie die ervaren worden door bepaalde groepen mensen en die onderling afhankelijk zijn.
Deze discriminatie ontstaat op het kruispunt van verschillende persoonlijke eigenschappen van het individu en wordt beïnvloed door de socio-economische context en door machtsverhoudingen die hun oorsprong vinden in het kolonialisme, het patriarchaat of ook in racisme.
De antidiscriminatiewetten vermelden persoonlijke, beschermde criteria zoals gender, seksuele geaardheid, huidskleur, herkomst of ook nog geloof of levensbeschouwing… Deze beschermde criteria mogen niet leiden tot een nadelige behandeling.
Een intersectionele benadering herleidt mensen niet tot een geheel van individuele kenmerken, maar verzekert een dynamische analyse van de discriminerende mechanismen en structuren.
Meervoudige discriminatie: voorbeelden
Meervoudige discriminatie is een vorm van discriminatie op basis van meer dan één beschermd criterium. Het kan gaan om opeenvolgende, gecumuleerde of intersectionele discriminatie.
Openen Opeenvolgende meervoudige discriminatie
Wanneer iemand op grond van meerdere criteria wordt gediscrimineerd en die vormen van discriminatie vinden afzonderlijk en op verschillende tijdstippen plaats, dan spreken we van opeenvolgende meervoudige discriminatie.
Voorbeeld: een homoseksuele man die afkomstig is uit een etnische minderheid kan in een bepaalde situatie gediscrimineerd worden op basis van zijn seksuele geaardheid en in een andere situatie op basis van zijn origine.
Openen Gecumuleerde meervoudige discriminatie
Cumulatieve of toegevoegde discriminatie verwijst naar een situatie waarbij iemand op een bepaald moment om verschillende redenen ongelijk wordt behandeld. Die ongelijke behandelingen kunnen bij elkaar opgeteld worden, maar ook van elkaar gescheiden zijn.
Voorbeeld: de kandidatuur van een 44-jarige man wordt geweigerd omdat de werkgever ervan uitgaat dat hij niet zal kunnen functioneren in een team dat alleen maar bestaat uit vrouwen tussen 20 en 30 jaar oud. De man wordt op die manier dubbel gediscrimineerd: op basis van zijn leeftijd en op basis van zijn geslacht.
Openen Intersectionele meervoudige discriminatie
We spreken van intersectionele discriminatie als een individu of een groep wordt gediscrimineerd op basis van criteria die zo nauw verbonden zijn dat ze een unieke en nieuwe vorm van discriminatie doen ontstaan. De beschermde criteria beïnvloeden elkaar en gaan interageren met bestaande machtsverhoudingen binnen een bepaalde socio-economische context.
Voorbeeld: een vrouw die afkomstig is uit een bepaalde etnische minderheid, krijgt te maken met een ander soort discriminatie omdat ze een vrouw is en uit een etnische minderheid komt, dan een man uit dezelfde etnische minderheid, of met een andere soort seksisme dan een witte vrouw.
Intersectionaliteit als juridisch en politiek middel
Bij de behandeling van dossiers zorgt intersectionaliteit voor een benadering die de specifieke ervaringen van mensen zichtbaar maakt op dat kwetsbare kruispunt van meervoudige discriminatie.
Vanuit een breder perspectief kan een intersectionele benadering de focus van het individu naar de machtssystemen verschuiven en hun werking en hun impact op bepaalde categorieën van mensen analyseren.
Voor Unia wordt intersectionaliteit zo een politieke tool om:
- de groepen te identificeren die het hardst worden geraakt door structureel racisme en discriminatie;
- middelen te ontwikkelen om de groepen te bereiken die het meeste nood aan ondersteuning hebben;
- haar structurele werk uit te breiden door verder te kijken dan het individu en om zo tot echte inclusie te komen.
Meervoudige discriminatie volgens de wet
De Belgische antidiscriminatiewetgeving bestaat uit verschillende wetteksten, decreten en bepalingen die betrekking hebben op de federale staat of de deelstaten.
De federale antidiscriminatiewetten
De antidiscriminatiewetgeving bestaat uit drie federale wetten: de antiracismewet, de antidiscriminatiewet en de wet betreffende de gelijke behandeling van mannen en vrouwen, ook wel de ‘genderwet’ genoemd.
In juni 2023 keurde het federale parlement een wetsontwerp goed om gecumuleerde en intersectionele meervoudige discriminatie op te nemen in de antidiscriminatiewet.
Door in de wet rekening te houden met vormen van meervoudige discriminatie werd een grote stap gezet naar een intersectionele benadering van verschillende vormen van discriminatie.
Gewestelijke en communautaire wetgeving
Openen Brussels Gewest
In april 2024 heeft het Brussels parlement het Wetboek inzake de gelijkheid, de non-discriminatie en de bevordering van diversiteit goedgekeurd (van kracht vanaf 16 oktober 2024). Het Wetboek biedt een kader voor alle gewestelijke en communautaire Brusselse instellingen (COCOM en COCOF). Naast andere wijzigingen neemt het wetboek ook meervoudige discriminatie en intersectionaliteit op.
Openen Waals Gewest
Het decreet van 6 november 2008 betreffende de strijd tegen bepaalde vormen van discriminatie bevat geen verwijzingen naar meervoudige discriminatie of intersectionaliteit. Wel is er in de tekst sprake van een “rechtstreeks of onrechtstreeks onderscheid gebaseerd op een of meerdere beschermde criteria”. Deze formulering maakt het onrechtstreeks mogelijk om zich te beroepen op meervoudige discriminatie.
Openen Franse Gemeenschap
In april 2024 heeft het parlement van de Franse Gemeenschap een voorstel van decreet goedgekeurd tot wijziging van het decreet van 12 december 2008 betreffende de strijd tegen bepaalde vormen van discriminatie.
Hiermee worden ook gecumuleerde en intersectionele meervoudige discriminatie opgenomen in het decreet. Het gewijzigde decreet wordt van kracht op 1 januari 2025.
Openen Duitstalige Gemeenschap
Het decreet van 19 maart 2012 betreffende de strijd tegen bepaalde vormen van discriminatie bevat geen verwijzing naar meervoudige discriminatie of intersectionaliteit. Net als bij de Franse Gemeenschap kan meervoudige discriminatie indirect worden ingeroepen via de formulering “rechtstreeks of onrechtstreeks onderscheid op basis van een of meerdere beschermde criteria”.
Intersectionaliteit en gender
Een intersectionele benadering is intrinsiek gelinkt aan de genderkwestie.
Aan de bron van de theorie over intersectionaliteit ligt het pionierswerk van zwarte feministes uit de Verenigde Staten en Groot-Brittannië (Patricia Hill Collins, Ange-Marie Hancock, Angela Davis…). Zij stelden de vermeende algemene categorie ‘vrouw’ in vraag en maakten de verschillende vormen van uitsluiting en sociale ongelijkheid van zwarte vrouwen zichtbaar.
Het was Kimberlé Crenshaw die het concept juridisch uitwerkte. Een intersectionele benadering van discriminatie laat toe om in juridische analyses verbanden tussen gender, ras en klasse aan het licht te brengen.
Praktijkvoorbeeld: intersectionele discriminatie en hoofddoek
Op basis van een analyse van meldingen van discriminatie die tussen 2017 en 2023 zijn ontvangen, constateert Unia dat de ontvangen dossiers over het dragen van religieuze symbolen voornamelijk betrekking hebben op vrouwen van moslimgeloof die een hoofddoek dragen.
Verschillende cijfers versterken de vaststelling dat het verbod op het dragen van religieuze symbolen en de vormen van intimidatie die daar soms mee gepaard gaan, leiden tot een ongunstige behandeling die rechtstreeks gebaseerd is op de religieuze overtuiging - in het bijzonder de islam - en vooral vrouwen treft. Het creëert dus een intersectionele onderscheid
Andere voorbeelden van intersectionele discriminatie van vrouwen
MIVB veroordeeld wegens discriminatie sollicitante met hoofddoek
Unia is tevreden over de uitspraak van de Brusselse arbeidsrechtbank op 3 mei 2021 in de rechtszaak tegen de Brusselse vervoersmaatschappij MIVB. Mevrouw T., Unia en de Ligue des droits humains waren naar de rechter getrokken.
Vrouw met een handicap? Meer kans op discriminatie en geweld
Unia wijst de VN erop dat personen met een handicap in België een hoger risico lopen op discriminatie en geweld wanneer ze vrouw zijn.
Arbeidshof Antwerpen, afdeling Antwerpen, 4 januari 2024
Het arbeidshof kent een gecumuleerde schadevergoeding toe van drie maal zes maanden brutoloon aan een vrouw die werd ontslagen tijdens een periode van moederschapsrust.
- Raciale kenmerken
- Geloof of levensbeschouwing
- Seksuele oriëntatie
- Handicap
- Leeftijd
- Gezondheidstoestand
- Fysieke eigenschap
- Vermogen
- Politieke overtuiging
- Syndicale overtuiging
- Sociale toestand of afkomst
- Geboorte
- Burgerlijke staat
- Geslacht (of gender)
- Taal