INESAC-onderzoek naar ongelijkheid door GAS-sancties (2025)
- Onderzoeksproject
INESAC is de naam die de Franstalige onderzoekers van de ULB gegeven hebben aan het onderzoek naar het effect van gemeentelijke administratieve sancties (GAS) op ongelijkheid. Het is een samentrekking van de woorden INEgalité en SAC (Sanctions Administratives Communales, of GAS in het Nederlands).
GAS-sancties maken deel uit van het lokale veiligheidsbeleid van gemeenten. Tot nu werden de mogelijke effecten van GAS op ongelijkheid weinig onderzocht. Daarom liet Unia een onderzoek uitvoeren door l’Institut de Gestion de l’Environnement et d’Aménagement du Territoire (ULB).
Het onderzoeksrapport verscheen in oktober 2025.
GAS, wat betekent dat?
Via het systeem van de gemeentelijke administratieve sancties (GAS) kunnen gemeenten sneller en efficiënter optreden tegen openbare overlast op hun grondgebied. Zo kunnen ze gedragingen beteugelen die niet als heel ernstig beschouwd kunnen worden, maar in het dagelijks leven toch als bijzonder hinderlijk worden ervaren.
Er zijn 4 types van administratieve sancties (artikel 4 GAS-wet):
- gemeentelijke administratieve geldboete (maximaal 350 euro, voor minderjarigen 175 euro)
- administratieve schorsing van een door de gemeente verleende toestemming of vergunning
- administratieve intrekking van een door de gemeente verleende toestemming of vergunning
- tijdelijke of definitieve administratieve sluiting van een inrichting
INESAC-onderzoek: 3 onderdelen
De studie die startte in 2023 is opgebouwd rond 3 complementaire onderdelen:
- Juridische analyse van de GAS-wetgeving en van 42 Belgische gemeentereglementen
- Kwalitatieve analyse, hoofdzakelijk in 5 gemeenten (2 in Vlaanderen, 2 in Wallonië en 1 in Brussel), gebaseerd op interviews met diverse actoren betrokken bij de uitvoering van GAS
- Kwantitatieve analyse van de sociaaleconomische profielen van overtreders, op basis van GAS-dossiers van 7 gemeenten (2 in Vlaanderen, 3 in Wallonië, 2 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest) en 1 Waalse provincie
Aanbevelingen van de INESAC-onderzoekers
Voor elk onderdeel uit het onderzoek bevat het onderzoeksrapport aanbevelingen:
Voor een rechtvaardiger en coherenter juridisch kader:
- Beperk de definitie van “openbare orde” strikt beperken tot de wettelijke grondslagen en vermijd vage of subjectieve uitbreidingen.
- Verduidelijk begrippen als “overlast” en “storing” om willekeurige interpretaties uit te sluiten.
- Schaf stigmatiserende of discriminerende reglementen af of zorg voor een herziening, in het bijzonder die gedragingen in verband met precariteit beboeten.
- Versterk toegang tot rechten via betere informatie, vereenvoudigde beroepsaantekeningen en mediatietrajecten, vooral voor kwetsbare groepen.
- Harmoniseer gemeentereglementen door een gemeenschappelijke minimale norm, waardoor samenhang en transparantie worden gewaarborgd.
- Bescherm minderjarigen door GAS niet op hen toe te passen, of ten minste de minimumleeftijd vast te stellen op 16 jaar en te kiezen voor alternatieve, gepaste maatregelen.
- Waak over democratische principes om securitaire ontsporingen door “slapende” bepalingen te voorkomen.
Voor een meer rechtvaardige lokale toepassing:
- Leid gemeentelijke actoren op in sociale realiteiten voor een contextuele en proportionele uitvoering van de vaststellingen.
- Vermijd sancties wanneer gedrag voortkomt uit een gebrek aan reële alternatieven (bv. bedelen, kamperen).
- Verduidelijk vage begrippen zoals “overlast” en “respectloos gedrag” om misbruik te voorkomen.
- Versterk informatie en rechtsmiddelen met procedures die toegankelijk zijn voor gemarginaliseerde groepen.
- Verlaag financiële drempels tot basisvoorzieningen, bijvoorbeeld via gratis of goedkope vuilniszakken.
- Versterk de ondersteuning voor kwetsbaren personen, door procedures te vereenvoudigen en effectieve mediatie te garanderen.
- Creëer anonieme registers van discriminatiemeldingen, toegankelijk voor burgers en ngo's, met het oog op democratische monitoring.
- Bewaak het algemeen belang door repressieve taken niet over te dragen aan private partijen en publieke verantwoording te waarborgen.
Voor een objectivering van sociale en territoriale ongelijkheden:
- Overweeg een aanpassing van boetes in functie van betalingscapaciteit.
- Harmoniseer de productie en levering van uitgesplitste gegevens (leeftijd, geslacht, herkomst, locatie, sociaaleconomische status, in overeenstemming met de GDPR) op 4 gemeentelijk niveau om een uitgebreide evaluatie van de regeling mogelijk te maken.
- Evalueer de sociale impact van GAS om beleidskeuzes te informeren.
Conclusies van het INESAC-onderzoek
Het INESAC-onderzoek belicht de risico’s van ongelijkheid en discriminatie, zowel in de formulering van reglementen als in de concrete toepassing van GAS. Als instrument voor de regulering van de openbare ruimte stelt het sociale rechtvaardigheid, gelijkheid voor de wet en het respect voor rechten ter discussie.
Er is een paradigmaverschuiving nodig: niet louter efficiëntie, maar rechtvaardigheid, transparantie, toegankelijkheid en respect voor iedereen zijn de leidraad. Dit vergt:
- Erkenning van de gedifferentieerde effecten op kwetsbare doelgroepen
- Versterking van procedurele garanties en institutionele onpartijdigheid
- Ontwikkeling van rigoureuze monitoringtools om discriminerende bias te identificeren en te corrigeren
- Promotie van een cultuur van preventie, bemiddeling en ondersteuning boven repressie
De aanbevelingen beogen Unia te ondersteunen in diens rol van toezicht en begeleiding, en stimuleren een gezamenlijke inzet van gemeenten, regionale en federale instellingen, en actoren op het terrein voor een meer rechtvaardig en democratisch GAS-systeem.
Verwante inhoud
Onderzoek naar racisme in de gezondheidszorg
Unia lanceerde een studie over ongelijkheden en racisme die door patiënten worden ervaren in de gezondheidszorg in België.
Onderzoek: leeftijdsdiscriminatie in België
Met dit onderzoek wil Unia een beter inzicht krijgen in hoe leeftijdsdiscriminatie zich manifesteert en hoe we dit fenomeen kunnen aanpakken.
Project Equality Data: gegevens over (on)gelijkheid en discriminatie
Om ongelijkheid en discriminatie aan te pakken, moeten we eerst een helder beeld krijgen van het probleem. Veel onderzoek is al gedaan, maar die informatie is vaak verspreid en moeilijk te vinden. De Equality Data Hub brengt al deze data samen op één plek.
- Onderzoeksproject