• Ras: volgens genetici is er maar één ras onder de mensen. Bepaalde ideologieën hebben echter individuen geclassificeerd op basis van hun fysieke verschijning, bijvoorbeeld huidskleur (blanke ras, zwarte ras, enz.) of schedelvorm, gekoppeld aan een hiërarchische rangorde. In de antiracismewet van 30 juli 1981 heeft de Belgische wetgever de term 'ras' behouden met toevoeging van "zogenaamd". Unia gebruikt de term steeds tussen aanhalingstekens.
• Racisme: opvatting dat er een hiërarchisering van groepen van individuen is om een ongelijkheid tot stand te brengen tussen de dominante groep en de anderen. Er moet een voorafgaande relatie van overheersing van de ene groep over de andere zijn.
• Rassendiscriminatie: volgens het Internationaal Verdrag van New York inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie (1965) is rassendiscriminatie "elke vorm van onderscheid, uitsluiting, beperking of voorkeur op grond van ras, huidskleur, afkomst of nationale of etnische afstamming die tot doel of tot gevolg heeft dat, onder gelijke voorwaarden, de erkenning, het genot of de uitoefening van de mensenrechten en de fundamentele vrijheden op politiek, economisch, sociaal of cultureel gebied of op enig ander gebied van het openbare leven teniet worden gedaan of aangetast".
• Moreel racisme versus structureel racisme 
  • Het zogenaamde "morele", of "opzettelijke", of "primaire" racisme is iets tussen individuen. Zij plegen daden of doen haatdragende uitspraken tegenover individuen op basis van hun huidskleur, afkomst, etniciteit, afstamming of nationaliteit omdat zij vooroordelen hebben of min of meer expliciete stereotypen, gevoelens of ideologieën van superioriteit cultiveren.
  • “Structureel", "institutioneel", autoritair of systemisch racisme komt voor op het niveau van de maatschappij, de instellingen en de staat. Het manifesteert zich in discriminatie of in sterk gelaagde ongelijkheden (bijvoorbeeld volgens herkomst). Het is moeilijker om er de vinger op te leggen, maar manifesteert zich eerder door de gevolgen ervan, terwijl de mechanismen die deze gevolgen veroorzaken diffuus kunnen blijven. Sommige staten hebben expliciet racistische bepalingen in hun grondwet of wetgeving opgenomen. We hebben het dan over staatsracisme. Voorbeelden hiervan zijn het apartheidssysteem dat tot 1991 in Zuid-Afrika heeft bestaan of de zogenaamde "Jim Crow"-wetten in de zuidelijke staten van de Verenigde Staten.
• Fragiliteit en wit privilege
  • Wit privilege: dit concept is afkomstig uit de Verenigde Staten en verwijst naar de voordelen die de blanken als meerderheidsgroep genieten in een samenleving waar zij sociaal en economisch een bevoorrechte positie innemen. Deze privileges gelden als een onbewuste norm en staan voor “normaliteit". Voorbeeld van een wit privilege: ik kan een controversieel standpunt innemen in een polemiek zonder dat deze controversiële keuze aan mijn afkomst wordt gekoppeld. Deel uitmaken van de dominante groep sluit echter niet uit dat bepaalde randgroepen van deze bevolkingsgroep een ongunstige sociaaleconomische situatie delen met bepaalde minderheidsgroepen.
  • "Witte fragiliteit" verwijst naar de overgevoeligheid van blanken voor beschuldigingen van racisme: wanneer ze de vraag krijgen even stil te staan bij de manier waarop hun gedrag mogelijk structureel racisme in stand houdt (waaruit ze ook voordeel halen), interpreteren ze dat als een beschuldiging van moreel racisme.

Uitingen van racisme en vreemdelingenhaat moeten worden bestreden, ongeacht de vorm die ze aannemen en de personen of groepen tegenover wie ze zich richten. De criteria die in de antiracismewet worden opgenomen, worden op een neutrale manier omschreven. De Belgische wetgever en Unia hanteren daarom een inclusieve aanpak bij de behandeling van individuele situaties. Dit geldt bijvoorbeeld voor het criterium huidskleur. Dit maakt het gebruik van de uitdrukking "anti-blank racisme", die structureel verwijst naar een dominante meerderheidsgroep in onze samenleving, irrelevant.

Racisme kan echter een bepaalde naam hebben wanneer het gericht is op een minderheidsgroep of op één of meerdere leden van die groep.

Een zuiver universele en ongedifferentieerde benadering van racisme houdt te weinig rekening met de specifieke kenmerken van de verschillende vormen van racisme. Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen:

• Antisemitisme: verwijst naar het criterium "afstamming". Het is haat tegenover of minachting voor Joden of vermeende Joden die zich met name vertaalt in denigrerende, ontmenselijkende stereotypen of samenzweringstheorieën. NB: Volgens de rechtspraak kan de ontkenning of goedkeuring van onder meer de Shoah (zie de negationismewet van 23 maart 1995) worden gelijkgesteld met antisemitisme.
• Islamofobie: verwijst momenteel zowel naar het criterium van "nationale of etnische afkomst" als naar dat van “islamitisch religieuze overtuiging" (waardoor vaak zowel de antiracisme- als de antidiscriminatiewet kan worden ingeroepen). Het wordt gezien als minachting, vijandigheid of haat tegenover personen van Arabische of Noord-Afrikaanse, Marokkaanse of Turkse afkomst of tegenover personen waarvan wordt verondersteld dat ze uit deze regio's afkomstig zijn. Dit mag echter niet worden gelijkgesteld met het recht op kritiek op religies. In het Belgische strafwetboek is de term godslastering immers niet opgenomen.
• Afrofobie: verwijst naar het criterium 'huidskleur'. Het is minachting, vijandigheid of haat tegenover mensen van Afrikaanse afkomst, wat zich uit in de vorm van een gevoel van superioriteit gebaseerd op de geschiedenis van de slavernij en de kolonisatie, waaruit stereotypen en vooroordelen voortvloeien.
• Zigeunerhaat: verwijst naar het criterium "etnische afkomst". Het is minachting, vijandigheid of haat tegenover Roma en woonwagenbewoners, wat tot uiting komt in de vorm van vooroordelen en is gebaseerd op onwetendheid en wantrouwen ten aanzien van een bepaalde cultuur en levenswijze, met name het leven in mobiele woningen als het over woonwagenbewoners gaat.
• Asiafobie: verwijst naar het criterium 'nationale afkomst': deze minachting, vijandigheid of haat is vooral gericht tegen mensen van Aziatische of vermeend Aziatische afkomst. Dit vertaalt zich in vooroordelen en pejoratieve uitingen. Asiafobie heeft ook zijn oorsprong in de koloniale geschiedenis. Fenomenen zoals 'Yellow fever' (seksuele voorkeur voor Aziatische vrouwen) maken er deel van uit.
• Xenofobie: is vijandigheid tegenover, minachting of haat voor wat vreemd is, voor buitenlanders, vooral wanneer het gaat om vluchtelingen, asielzoekers, migranten.

Opmerking: wat deze fenomenen gemeenschappelijk hebben is haat, minachting of vijandigheid. In die zin kan discriminatie in strikte zin (een ongerechtvaardigd verschil in behandeling) worden vastgesteld en verboden, zonder dat er noodzakelijkerwijs sprake is van haat, minachting of vijandigheid. We hebben het dan over rassendiscriminatie, maar niet over racisme in strikte zin, afrofobie of asiafobie, discriminatie op grond van geloofsovertuiging, maar niet noodzakelijkerwijs over islamofobie, discriminatie op grond van nationaliteit, maar niet over xenofobie, enzovoort.

Zo kan er ook sprake zijn van discriminatie op grond van seksuele oriëntatie zonder dat deze door het feit zelf als homofoob wordt gekenmerkt.

Voor een nadere toelichting van de concepten is er het Discriminatielexicon.

Racisme heeft zich in de loop der tijd ontwikkeld en de middelen om racisme te bestrijden zijn uitgebreider geworden. Deze tijdlijn geeft je een kort overzicht van deze evolutie in de loop van de voorbije eeuwen.