Racisme
Racisme werd voor de eerste keer aan banden gelegd in 1965 door het VN-Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie. Sindsdien zijn er stappen gezet in de goede richting, maar helaas blijft racisme aanwezig. Ook in België zoals blijkt uit de cijfers van de meldingen bij Unia.
Wat is racisme?
Racisme is het idee dat het ene zogenaamde ras beter is dan het andere. Het kan de vorm aannemen van discriminatie, haatspraak of een haatmisdrijf omwille van raciale kenmerken zoals je zogenaamd ras, huidskleur, afkomst, of nationale of etnische afstamming. Waarom spreken we van ‘zogenaamd’ ras? Ras wordt in de omgangstaal wel gebruikt, maar er is geen wetenschappelijke basis om de term te gebruiken voor mensen.
Soms wordt een onderscheid gemaakt tussen deze soorten racisme:
- Dagelijks racisme manifesteert zich in het dagelijkse leven, bijvoorbeeld in racistische uitspraken op straat of op sociale media.
- Structureel (institutioneel) racisme heeft te maken met structurele discriminatiemechanismen, bijvoorbeeld op het vlak van huisvesting of onderwijs.
- Georganiseerd racisme heeft te maken met groepen van mensen die zich onderling organiseren op grond van een ideologie. Daarbij willen ze door stigmatisering, marginalisering, discriminatie en zelfs ontmenselijking de superioriteit van de ene groep boven de andere doordrukken tot in de organisatie van de samenleving en de staat.
Racisme: voorbeelden
- Collega’s van Afrikaanse origine worden systematisch gepest op het werk.
- Een leerling krijgt van een leerkracht vaak te horen dat hij naar het beroepsonderwijs moet omdat hij van Afghaanse origine is.
- Een persoon van Aziatische origine wordt op straat bespuwd omdat hij ziektes zou verspreiden.
- Een zwarte man slaat een witte man in het gezicht en roept daarbij "dat hij witte mensen haat".
- Een Nederlander mag niet meedoen aan een sportcompetitie omdat de wedstrijd voorbehouden is aan deelnemers met de Belgische nationaliteit.
- Enkele Romavrouwen worden aangevallen door voetbalsupporters.
- Een man van Joodse afkomst wordt op straat belaagd.
Vormen van racisme
Racisme krijgt soms een specifieke naam wanneer het verwijst naar een specifiek beschermd kenmerk, bijvoorbeeld:
- Antisemitisme of jodenhaat: verwijst naar het beschermd kenmerk ‘afkomst’, meer specifiek ‘joodse’ afkomst.
- Moslimhaat: sluit aan bij cultureel racisme waarbij de westerse cultuur zogezegd superieur zou zijn aan de islamitische cultuur. In de volksmond wordt daarvoor soms ook islamofobie gebruikt.
- Antizwartracisme: verwijst naar het beschermd kenmerk 'huidskleur', meer specifiek mensen met een zwarte huidskleur.
- Romahaat: verwijst naar het beschermd kenmerk ‘etnische afstamming’ en richt zich tegen Roma en woonwagenbewoners.
- Azianisme: verwijst naar het beschermd kenmerk 'nationale afkomst', meer specifiek Aziatische origine.
- Xenofobie: is vijandigheid tegenover, minachting of haat voor wat vreemd is, voor mensen met andere roots, vooral wanneer het gaat om vluchtelingen, asielzoekers of migranten.
Veelgestelde vragen over racisme
Openen Mogen we nog het n-woord gebruiken? Is het strafbaar om racistische woorden te gebruiken?
Volgens de Belgische wetgeving is het gebruik van het n-woord en andere kwetsende woorden enkel strafbaar in specifieke omstandigheden. Bijvoorbeeld wanneer het de bedoeling is om in het openbaar anderen aan te zetten tot discriminatie, segregatie, haat of geweld of wanneer het de bedoeling is om iemand in het openbaar te beledigen (in de betekenis van de strafwetgeving).
Toch roept Unia op om het gebruik van stereotiepe benamingen van personen te vermijden. Stereotiepe voorstellingen kunnen bewust en bedoeld leiden tot discriminatie. Ook goed bedoelde, komische of ludieke uitingen kunnen discriminerend (en kwetsend) zijn door de effecten die ze hebben. Ontdek meer in de woordenlijst inclusieve communicatie.
Openen Mag een vereniging de ebbenhouten schoen uitreiken?
De 'Ebbenhouten Schoen' wordt jaarlijks uitgereikt door de vzw African Culture Promotion aan de beste voetbalspeler uit Afrika of van Afrikaanse origine in de Pro League.
Volgens de organisatoren (cf. www.soulierdebene.be) hebben de prijs en het evenement als doel de Afrikaanse gemeenschap in België onder de aandacht te brengen en de talenten die binnen die gemeenschap aanwezig zijn te valoriseren. Op basis van een juridische analyse, is Unia van mening dat de uitreiking van de ‘Ebbenhouten Schoen’ niet in strijd is met de Antiracismewet.
Als de prijs zou aanzetten tot discriminatie, haat of geweld tegenover bepaalde personen zou de prijs wel in strijd zijn met de antidiscriminatiewetgeving. Dat is volgens Unia niet het geval voor de ‘Ebbenhouten Schoen’ die expliciet tot doel heeft de diversiteit te bevorderen en de Afrikaanse gemeenschap in België positief te belichten en te valoriseren.
Openen De advocaat van de tegenpartij heeft me niet correct behandeld. Er werden naar mijn mening racistische opmerkingen gemaakt. Kan Unia mij helpen?
Advocaten mogen hun pleidooien voor de rechtbank in alle vrijheid voeren. Uit de vrijheid van pleidooi en de strafrechtelijke immuniteit volgt dat geen strafvervolging of schade-eis kan worden ingesteld tegen een advocaat voor tijdens de zitting van de rechtbank gesproken woorden of neergelegde geschriften die betrekking hebben op de zaak of op de partijen.
Je hebt samen met jouw advocaat wel recht op wederwoord. Wanneer de advocaat van de tegenpartij zaken foutief voorstelt, dan kunnen jullie hiertegen protesteren.
Indien het gaat om lasterlijke, beledigende of eer rovende tenlasteleggingen die aan de zaak of aan de partijen vreemd zijn, dan kan je dat melden aan de stafhouder van de balie. De stafhouder is het hoofd van de balie en moet zorgen dat advocaten hun beroep op een correcte manier uitoefenen.
Openen Is Zwarte Piet racistisch?
De traditionele afbeelding van Zwarte Piet is erg stereotiep: Zwarte Piet wordt afgebeeld als een domme, ondergeschikte of gevaarlijke zwarte man - inclusief zwarte krullen en blackface. Zo'n stereotypen zijn niet alleen kwetsend. Ze kunnen op hun beurt leiden tot vooroordelen, en die kunnen dan weer leiden tot racisme of discriminatie.
Is het gebruik van de figuur Zwarte Piet in strijd met de antidiscriminatie- en/of antiracismewetgeving? Het antwoord is nee. Ook als Zwarte Piet stereotiep wordt afgebeeld, gaat het niet om een strafbare vorm van racisme. Dat verandert wanneer iemand bijvoorbeeld Zwarte Piet uitbeeldt en intussen strafbare racistische uitspraken doet of handelingen uitvoert. Maar het zonder meer afbeelden van Zwarte Piet is niet strafbaar.
Unia promoot een positieve en inclusieve afbeelding van Sint en Piet. Net zoals bij andere discussies over tradities benadrukken we het belang van bewustwording, dialoog en creativiteit. Einddoel: een sinterklaas- of sint-maartenfeest waarbij élk kind zich welkom voelt.
Openen Ik heb het gevoel dat ik veel vaker gecontroleerd wordt door de politie omwille van mijn huidskleur. Mag dat?
We spreken van discriminerende etnische profilering wanneer de politie kenmerken zoals zogenaamd ras, huidskleur, religie, nationaliteit, nationale of etnische afstamming … gebruikt bij het controleren, surveilleren of onderzoeken zonder dat daarvoor een objectieve en redelijke rechtvaardiging bestaat. Dat mag niet. Politieambtenaren zijn gehouden aan een wettelijk kader over identiteitscontroles en mogen niet discrimineren tijdens de uitoefening van hun ambt. Denk je slachtoffer te zijn geweest van discriminerende etnische profilering? Dan kan je een klacht indienen, bijvoorbeeld bij de Dienst intern toezicht van de lokale politie.
Openen Ik werd op café uitgemaakt voor racist. Is dit strafbaar?
Het is in België strafbaar om iemand in het openbaar te beledigen door daden, geschriften, prenten of zinnebeelden. Weet dat enkel de persoon die beledigd werd een klacht kan indienen. Het moet ook gaan om beledigende daden zoals spugen, aan de haren trekken, het opsteken van de vinger … Mondelinge beledigingen zijn in België niet strafbaar.
Heeft de dader zich gericht tot de omstaanders en hen kwaadwillig aangezet (opgeroepen, opgestookt …) tot discriminatie, segregatie, haat of geweld? Dan is het mogelijk om een klacht in te dienen op grond van het aanzettingsmisdrijf. Ook als het gaat om slagen en verwondingen of belaging (d.i. het herhaaldelijk lastigvallen), is dat mogelijk.
Openen Er werd me in een winkel gevraagd mijn tas te openen voor controle. Ik vermoed dat dit omwille van mijn origine/huidskleur is. Wat kan ik doen?
We raden je aan om de situatie eerst aan te kaarten bij de winkel zelf. Contacteer daarvoor de hoofdzetel of de klantendienst. Op basis van het antwoord dat zij je bezorgen, kan Unia vervolgens nagaan op welke manier we je eventueel verder kunnen helpen.
Racisme in de wet
- De Antiracismewet (1981) verbiedt discriminatie op grond van raciale kenmerken. Bepaalde vormen van racisme zijn strafbaar. De wet heet voluit de ‘Wet tot bestraffing van bepaalde door racisme of xenofobie ingegeven daden’.
- De wet is een uitvoering van het VN-Verdrag van 21 december 1965 inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie en van de EU Rasrichtlijn 2000/43/EG van 29 juni 2000. Van belang is ook nog het EU-Kaderbesluit 2008/913/JBZ van 28 november 2008 betreffende de bestrijding van bepaalde vormen en uitingen van racisme en vreemdelingenhaat door middel van het strafrecht.
- De wet verbiedt discriminatie op grond van nationaliteit, zogenaamd ras, huidskleur, afkomst en nationale of etnische afstamming in bepaalde domeinen van het maatschappelijk leven zoals arbeid, aanbieden van goederen en diensten, deelname aan economische, sociale, culturele of politieke activiteiten. De Antiracismewet is enkel van toepassing op de federale bevoegdheidsdomeinen. Discriminatie in de regionale bevoegdheidsdomeinen, zoals huisvesting en onderwijs, wordt geregeld in de decreten en ordonnanties van de Gemeenschappen en Gewesten.
- De wetgever geeft de voorkeur aan een burgerrechtelijke aanpak van discriminaties. Dit betekent dat het slachtoffer een beroep kan doen op een rechtbank om de discriminatie te doen stoppen (stakingsvordering) en onder meer een (forfaitaire) schadevergoeding kan vragen.
- Discriminaties op grond van raciale kenmerken kunnen ook strafrechtelijk worden beteugeld als ze plaatsvinden in de domeinen werk en aanbieden van goederen en diensten. Discriminatie door een ambtenaar; aanzetten tot discriminatie, segregatie, haat of geweld; denkbeelden gegrond op rassenhaat of rassuperioriteit verspreiden en behoren tot of meewerken aan een racistische groepering zijn ook strafbaar.
- Misdrijven die worden gepleegd vanuit een racistisch haatmotief kunnen zwaarder worden bestraft.
Meer over discriminatie
Ontdek alle discriminatiecriteriaSeksuele oriëntatie
Discriminatie omdat je bijvoorbeeld gay bent. Gendergerelateerde beschermde kenmerken vallen hier niet onder.
Discriminatie melden
Voel je je gediscrimineerd of ben je getuige van discriminatie? Doe online je melding of bel gratis 0800 12 800 op werkdagen tussen 9.30 en 13 uur.