Praktijktesten en mystery shopping bij discriminatie
- Arbeid
- Goederen en diensten
- Bekijk alle categorieën
Praktijktesten en mystery shopping kunnen helpen om discriminatie te detecteren in de arbeidsmarkt, huisvesting, dienstverlening enz. Deze experimentele discriminatietesten bieden concrete bewijzen die kunnen worden gebruikt voor onderzoek, sensibilisering en handhaving van antidiscriminatiewetgeving.
Wat is een praktijktest?
Een praktijktest is een experimentele methode om ongelijke behandeling in kaart te brengen. Bij de test worden 2 volledig vergelijkbare profielen aangeboden die enkel verschillen op 1 beschermd identiteitskenmerk.
De testpersoon en controlepersoon met een gelijkaardig profiel stellen zich kandidaat voor dezelfde job, woning enz. Het enige verschil is hun afkomst, handicap, vermogen of een ander beschermd kenmerk.
Voorbeeld
De familienaam van de testpersoon is Almassri, van de controlepersoon Janssens.
2 soorten praktijktesten
Afhankelijk van hoe de kandidatuur verloopt, spreken we van:
- Correspondentietesten: als de communicatie via e-mail of brief verloopt.
- Situatietesten: als de kandidaten zich fysiek aanbieden bij het immokantoor, winkel, bedrijf enz.
Wat is mystery shopping?
Mystery shopping is een techniek waarbij onderzoekers nagaan of een organisatie discriminerende verzoeken van klanten accepteert of afwijst.
Onderzoekers stellen dan een discriminerende vraag aan een interimkantoor, dienstenchequebedrijf, immokantoor enz.
Voorbeeld
Een klant van een dienstenchequebedrijf wil “iemand van bij ons” of “mensen met Vlaamse roots”.
3 types mystery shopping
Afhankelijk van het communicatiekanaal onderscheiden we:
- Mystery mails: de vraag wordt via mail gesteld.
- Mystery calls: de vraag wordt telefonisch gesteld.
- Mystery visits: de vraag wordt tijdens een bezoek gesteld.
In welke domeinen zijn discriminatietesten interessant?
Discriminatietesten kunnen discriminatie aantonen in verschillende domeinen:
- arbeidsmarkt: bijvoorbeeld als je solliciteert en je het gevoel hebt dat je niet weerhouden bent omdat je een niet-Vlaams klinkende familienaam hebt
- huisvesting: bijvoorbeeld als je je kandidaat stelt voor een huurwoning en de eigenaar je weigert omdat je een werkloosheidsuitkering hebt
- winkels en diensten: bijvoorbeeld als je toegang wil krijgen tot een café of nachtclub en de portier je om onduidelijke redenen niet binnenlaat of bedient
- toegang tot onderwijs en kinderopvang: bijvoorbeeld als je je kind wil inschrijven voor een school en de directeur je vertelt dat er geen plaats is, terwijl andere kinderen wel toegelaten worden
Over welke beschermde kenmerken gaat het?
Met discriminatietesten kan je discriminatie opsporen op basis van kenmerken beschermd door de antidiscriminatiewetgeving. Denk bijvoorbeeld aan:
- raciale kenmerken (nationaliteit, zogenaamd ras, huidskleur, afkomst of nationale of etnische afstamming)
- vermogen (bv. leefloon, werkloosheids- of invaliditeitsuitkering, ...)
- handicap (bv. toegankelijkheidseisen of redelijke aanpassingen die nodig zijn)
- burgerlijke staat (bv. alleenstaanden worden soms geweigerd, zeker vrouwen als ze ook kinderen hebben)
- leeftijd (bv. oudere kandidaten hebben minder kans op aanwerving ondanks (minstens) evenveel relevante ervaring)
- geloof of levensbeschouwing (bv. vrouwen met een hoofddoek)
- ...
Het kan ook gaan om een combinatie van beschermde kenmerken. Denk bijvoorbeeld aan erkende vluchtelingen die worden geweigerd op de huurmarkt omwille van hun afkomst en hun bron van inkomsten (leefloon).
Wat zegt de wet over discriminatietesten?
Discriminatietesten zijn opgenomen in bepaalde regionale en federale wetgeving over tewerkstelling:
- Brussel: discriminatietesten zijn wettelijk erkend en kunnen proactief ingezet worden dankzij de ordonnantie houdende wijziging van diverse bepalingen inzake het bestrijden van discriminatie op het vlak van de tewerkstelling. Ook voor de huurmarkt voerde een ordonnantie dit onderzoeksinstrument in voor discriminatiecontroles.
- Wallonië: de testen zijn wettelijk verankerd in het decreet van het Waals Gewest van 29 april 2024 tot wijziging van verschillende bepalingen inzake het tewerkstellingsbeleid met het oog op de invoering van situatietests
- Federaal: de arbeidsinspectie heeft via Artikel 42/1 Sociaal Strafwetboek (praktijktesten) extra bevoegdheden om praktijktesten uit te voeren.
Worden praktijktesten al toegepast in België?
Het Hof van Beroep van Brussel erkende praktijktesten in 2020 als bewijsmiddel.
In Vlaanderen werden in 2020 correspondentietesten uitgevoerd om discriminatie bij de toegang tot kleuteronderwijs te onderzoeken. Ook in heel wat gemeenten werden al praktijktesten uitgevoerd. Unia ondersteunt het lokale niveau bij de ontwikkeling van dergelijke testen. Denk bijvoorbeeld aan:
- Antwerpen (2020 en 2021): praktijktesten bij vastgoedmakelaars en correspondentietesten om discriminatie op de Antwerpse arbeidsmarkt in kaart te brengen.
- Brugge (2022): correspondentietests in het kader van discriminatie op de huurwoningmarkt in Brugge.
- Gent (2023 en 2024): praktijktesten op de Gentse arbeidsmarkt.
- Namen (2022): praktijktesten op de huurmarkt, eerste onderzoek en vervolgonderzoek.
- Brussel (2019): onderzoek naar discriminatie bij vastgoedmakelaars op de huurmarkt in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
Op basis van de resultaten van de praktijktesten kan ingezet worden op informeren en sensibiliseren (bijvoorbeeld training van vastgoedmakelaars) en op controle en handhaven.
Bestaan er onderzoeken op basis van mystery shopping in België?
Als we kijken naar mystery shopping zien we dat er vooral mystery calling-onderzoeken werden uitgevoerd:
- dienstenchequesector (2025): 60% van de bedrijven blijkt te discrimineren.
- immomakelaars (2019): een aanzienlijk deel van de makelaars blijkt bereid om op verzoek discriminerend te handelen.
- dienstenchequesector (2014): 62,5% van de respondenten willigt het discriminatieverzoek onmiddellijk in.
Wat als er discriminatie vastgesteld wordt via een praktijktest of mystery shopping?
Als een praktijktest of mystery shopping discriminatie aan het licht brengt, zijn er verschillende mogelijke gevolgen:
- Sensibilisering: bewustmaking bij werkgevers, verhuurders of dienstverleners.
- Beleidsmaatregelen: strengere controles en proactieve praktijktesten.
- Handhaving: waarschuwingen, boetes of juridische stappen bij wetsovertredingen.
- Ondersteuning voor slachtoffers: Unia helpt mensen die een melding doen.
- Maatschappelijke impact: praktijktesten zetten discriminatie op de agenda en stimuleren verandering.
Wat hebben we geleerd uit eerdere praktijktesten?
- Discriminatie blijft een hardnekkig probleem: praktijktesten tonen aan dat discriminatie op de arbeids- en huurmarkt structureel aanwezig blijft. Mensen met een migratieachtergrond, een beperking of een ander beschermd kenmerk hebben het nog altijd moeilijk als ze werk of een woning zoeken.
- Bewustwording en sensibilisering werken, maar zijn niet voldoende: na praktijktesten nemen sommige bedrijven en verhuurders maatregelen om discriminatie te verminderen, zoals extra opleidingen of sensibilisering. Toch blijkt dat bewustwording alleen niet volstaat en dat er ook handhaving en duidelijke regels nodig zijn.
- Wettelijke omkadering is belangrijk: in Brussel en Wallonië zijn praktijktesten al wettelijk ingebed als controlemiddel. Dit biedt meer slagkracht om overtredingen vast te stellen en beleid bij te sturen. Al wachten deze nieuwe instrumenten nog op een brede en meer proactieve uitrol.
Aanbevelingen over discriminatietesten
- Unia vindt dat praktijktesten gebruikt moeten worden om discriminatie te bewijzen na meldingen of klachten van slachtoffers en getuigen. We helpen met een handleiding om discriminatie op de huurmarkt te bewijzen.
- Unia is voorstander van proactieve tests, waarbij handhavingsinstanties discriminatietesten kunnen uitvoeren om proactief de naleving te controleren van de antidiscriminatiewetten en niet enkel na een melding of klacht. Recente wetswijzigingen maken een proactieve inzet mogelijk door de federale, Brusselse en Waalse inspectiediensten. Ook Stad Gent experimenteert met proactieve juridische praktijktesten.
- Unia pleit ervoor om datamining in te zetten voor die proactieve discriminatiecontroles op de arbeidsmarkt. Risicoanalyses voor discriminatie op basis van beschikbare administratieve, juridische en academische data moeten de arbeidsinspectie helpen gerichter en op eigen initiatief, controles uit te voeren bij bedrijven waar vermoedens van discriminatie bestaan.
Ben je slachtoffer van discriminatie?
Onze medewerkers staan klaar om je te helpen.
Verwante inhoud
Hoe bewijs je discriminatie op de huurmarkt?
Ben je geweigerd als kandidaat-huurder? Denk je dat het komt door je huidskleur, inkomen of beperking, maar heb je geen idee hoe je dat kan bewijzen? Unia geeft tips en een plan van aanpak.
Aanbevelingen voor antidiscriminatie en diversiteit op het werk (2024)
Discriminatie op het werk voorkomen en diversiteit aanmoedigen, dat is het doel van onze aanbevelingen rond werk voor de verkiezingen 2024. Ontdek meer.
Praktijktesten 2.0: enkele nieuwe voorstellen van Unia
Unia publiceert nieuwe voorstellen om het testen van situaties in de strijd tegen discriminatie op de arbeidsmarkt te verbeteren.
- Arbeid
- Goederen en diensten
- Onderwijs
- Samenleving
- Huisvesting
- Gezondheid
- Raciale kenmerken
- Geloof of levensbeschouwing
- Seksuele oriëntatie
- Handicap
- Leeftijd
- Gezondheidstoestand
- Fysieke eigenschap
- Vermogen
- Politieke overtuiging
- Syndicale overtuiging
- Sociale toestand of afkomst
- Geboorte
- Burgerlijke staat
- Geslacht (of gender)