Advies over de wetsontwerpen tot invoering van verminderde toerekeningsvatbaarheid, behandeling onder vrijheidsberoving, verlengde opvolging en een nieuwe beschermingsmaatregel ter bescherming van de maatschappij
Dit advies bevat de opmerkingen, aandachtspunten en aanbevelingen van Unia over het wetsontwerp tot wijziging van het strafwetboek (boek I), specifiek met betrekking tot de behandeling onder vrijheidsberoving en verminderde toerekeningsvatbaarheid, verlengde opvolging en het wetsontwerp tot invoering van een beveiligingsmaatregel ter bescherming van de maatschappij. De analyse is gebaseerd op de verplichtingen van het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap, het werk van Unia als onafhankelijk mechanisme voor het bevorderen, monitoren en beschermen van dit Verdrag, de bevindingen van Unia in haar hoedanigheid als preventie- en monitoringmechanisme voor de grondrechten van geïnterneerde personen en op meldingen die het de laatste jaren behandelde inzake internering.
De hervorming van boek 1 van het Strafwetboek heeft het voordeel dat het een strafrechtelijk antwoord, voor een periode beperkt in de tijd, biedt aan mensen die de fysieke of psychische integriteit van derden hebben geschaad en die psychiatrische aandoeningen vertonen. Helaas is dit niet het geval met de nieuwe beveiligingsmaatregel ter bescherming van de maatschappij.
Vanuit het oogpunt van het VN-Verdrag is het betreurenswaardig dat de verschillende hervormingen leiden tot straffen en beveiligingsmaatregelen die intrinsiek gekoppeld zijn aan de aanwezigheid van een psychiatrische aandoening. Ze zijn dus gebaseerd op het criterium handicap en van nature discriminerend. Bovendien beogen ze meer veiligheidsdoelstellingen dan een gelijke behandeling binnen het strafrechtelijk systeem.
Er moet ook worden opgemerkt dat de invoering van het nieuwe regime van verminderde toerekeningsvatbaarheid het directe verband tussen het ontbreken van strafrechtelijke verantwoordelijkheid en internering op losse schroeven zet. De interventiedomeinen van de verschillende verantwoordelijkheidsregimes lopen door elkaar en stellen het individu bloot aan verschillende toepassingen, die niettemin doorslaggevend in hun verdere justitiële- en zorgtraject.
Tot slot brengen de verschillende hervormingen grote nieuwe uitdagingen met zich mee. Het zal nodig zijn om de beschikbaarheid van psychiatrisch deskundigen te garanderen, om te zorgen voor een evenwicht tussen de bezetting van plaatsen en hun beschikbaarheid, en om de doorstroom in het zorgcircuit te garanderen voor alle betrokkenen (geïnterneerde personen, veroordeelden of mensen die onder de beveiligingsmaatregel ter bescherming van de maatschappij vallen).
Als dit niet gebeurt, zal de implementatie van deze hervormingen gepaard gaan met misbruiken en zal België onvermijdelijk blootgesteld worden aan verdere veroordelingen voor internationale rechtsinstrumenten.