“De genomen maatregelen en de manier waarop hierover gecommuniceerd wordt, blijven een gevoel van discriminatie en onrechtvaardigheid onder de bevolking opwekken, waardoor de samenleving verder polariseert”, benadrukt Els Keytsman, directeur van Unia. 

Unia nam de temperatuur in de samenleving op aan de hand van 2.000 covidgerelateerde meldingen van burgers die ze tussen 20 augustus 2020 en 20 augustus 2021 heeft gekregen. Ze geven een beeld van wat er leeft in de samenleving, van wat de bevolking zorgen baart of verontrust, en van wat de potentieel problematische situaties zijn. Deze ‘covidmeldingen’ zijn goed voor een kwart van alle meldingen die Unia in deze periode registreerde.   

Kritische geluiden bij de vaccinatiestrategie  

Het aantal covidmeldingen nam geleidelijk toe naarmate de vaccinatiestrategie vorm kreeg en onder het grote publiek werd verspreid. Het piekte in juni 2021 toen de Europese gezondheidspas vorm kreeg, en bereikte een hoogtepunt in augustus 2021.   

Van de 2.000 meldingen kreeg Unia er iets meer dan 1.000 over de vaccinatiestrategie en de vaccins. In het merendeel werd kritiek geuit op de dualisering van de samenleving door iemands vaccinatiestatus: wie niet gevaccineerd is, loopt risico meer beperkt te worden in de toegang tot werkgelegenheid, goederen en diensten, activiteiten en sociale contacten.  

Verplichte vaccinatie op het werk?  

Kan een werkgever niet-gevaccineerde werknemers de toegang tot het werk weigeren? Mag de werkgever werknemers naar hun vaccinatiestatus vragen? En mag het toewijzen van een stageplaats afhankelijk zijn van het al dan niet gevaccineerd zijn? Veel van de melders stelden Unia vragen over de toegang tot werkgelegenheid en stages.  

Unia herinnert eraan dat het niet ongewoon is om vaccinatie wettelijk verplicht te maken (bijvoorbeeld het geval voor hepatitis B en tetanus) in sectoren waar mensen meer aan een virus worden blootgesteld, om zowel het personeel als de personen met wie ze in contact komen te beschermen. Maar dat een werkgever deze verplichting niet zelf kan opleggen als de wet daarin niet voorziet.   

Werkgevers mogen niet-gevaccineerde werknemers ook niet automatisch aan de deur zetten, of sollicitanten niet zomaar weigeren wanneer die niet gevaccineerd zijn. Wie wegens medische redenen niet gevaccineerd kan worden, heeft recht op redelijke aanpassingen en kan dus ook niet zomaar van het werk verwijderd worden.  

Verplichte vaccinatie moet ook samengaan met een versterking van de bestaande beschermende maatregelen, in het belang van alle betrokken werknemers.  

Uitbreiding van CST veroorzaakt toename van meldingen  

Hoewel de waarneming en de tijdlijn van dit tweede verslag eindigt in augustus 2021, kan Unia niet negeren wat er daarna gebeurde. Het Covid Safe Ticket (CST), dat aanvankelijk bedoeld was voor reizen en massa-evenementen, breidde zich aan het eind van de zomer uit in tijd en ruimte, zonder dat duidelijk was waar het zou eindigen. Het leidde tot een enorme stijging van meldingen bij Unia: tussen 21 augustus en 15 oktober 2021 registreerden wij 1.255 meldingen (bijna de helft van alle meldingen). Ook al houdt het CST niet noodzakelijkerwijze discriminatie in, de maatregelen waartoe wordt besloten en de wijze waarop deze worden gecommuniceerd, wekken bij de bevolking een reëel gevoel van onrechtvaardigheid op dat de samenleving kan polariseren.  

“Het CST is herhaaldelijk bepleit als een instrument om de vaccinatiegraad te verhogen. Indien dit het doel was, zou een wettelijke verplichting, bijvoorbeeld voor bepaalde beroepssectoren, de voorkeur hebben verdiend”, merkt Unia-directeur Els Keytsman op.

“De autoriteiten zouden coherenter zijn geweest indien zij deze verantwoordelijkheid consequent hadden genomen. Wij zijn ons echter bewust van de risico's van verplichte vaccinatie. Het moet proportioneel zijn, beperkt tot het strikt noodzakelijke, en vooral inclusief. Het mag niet worden opgelegd zonder begeleidende maatregelen, om te voorkomen dat bevolkingsgroepen die in een beroepscontext al kwetsbaar of gemarginaliseerd zijn, worden uitgesloten of gestigmatiseerd. De richtlijn moet ook beperkt blijven tot de sectoren die als het meest risicovol worden beschouwd, zodat uitbreiding tot andere beroepen zonder echte rechtvaardiging wordt vermeden”.  

Unia roept op tot een breed debat met alle betrokken partijen, inclusief maatschappelijke terreinspelers, en besluit haar rapport met een lijst van aandachtspunten voor een op mensenrechten gebaseerde aanpak van de gezondheidscrisis.