De crisis heeft de psychologische problemen nog verergerd

Was de coronacrisis nodig om te beseffen dat gezondheid méér is dan een lichaam dat goed functioneert? Al snel doken bij ouderen en personen met een handicap depressieve symptomen op zoals verlies van eetlust, teruggetrokkenheid, mutisme en droefheid. We hoorden over angstige en gedesoriënteerde jongeren, over de enorm gestegen vraag naar psychologische hulp.

We hoorden ook dat gedwongen hospitalisatie of observatie verdubbelde en dat psychiatrische ziekenhuizen en gemeenschapswonen onder dezelfde strenge - en soms onevenredige - maatregelen geleden hebben als de woonzorgcentra of instellingen voor personen met een handicap.

Al vóór de gezondheidscrisis klopten veel mensen met psychisch lijden aan bij professionele hulpverleningsinstanties. Maar de crisis heeft de psychologische problemen nog erger gemaakt. Nochtans zijn er mechanismen om de rechten van mensen met psychische problemen te beschermen.

Rechten beschermd door een internationaal Verdrag

Unia is het onafhankelijke toezichtmechanisme voor de toepassing van het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap. Dit verdrag definieert “personen met een handicap" als "personen met langdurige fysieke, mentale, intellectuele of zintuiglijke beperkingen die hen in interactie met andere drempels kunnen verhinderen om volledig en effectief, op voet van gelijkheid met anderen, aan het maatschappelijk leven deel te nemen”.

Alle mensenrechten van personen met een handicap worden beschermd. Het gaat hierbij om:

• Het recht om te kunnen leven waar en met wie men wil, met de zorg en steun die nodig zijn om op voet van gelijkheid met anderen aan het maatschappelijk leven deel te nemen.
• Het recht om mee te beslissen en/of deel te nemen aan beslissingen die ons aanbelangen.
• Het recht om niet te worden mishandeld, beroofd van vrijheid, gediscrimineerd op grond van gezondheidstoestand of handicap.

Rechten van mensen met psychische problematiek ook verdedigd door Unia

Hoe komt Unia op voor de rechten van personen met psychisch lijden? Door bijvoorbeeld hun recht op redelijke aanpassingen te verdedigen, die omgevingen toegankelijk(er) maakt voor personen met een handicap (bijv. een aangepast tijdschema, een langere examentijd, geruststellende ondersteuning, enz.).

“Asha heeft pleinvrees. Haar werkgever stemde in met het aanpassen van haar werktijden, zodat ze buiten de spitsuren met het openbaar vervoer kan pendelen.”

Dit is een voorbeeld van een toegepast recht, geen voordeel. Redelijke aanpassingen zijn sinds februari 2003 verplicht in België, in alle maatschappelijke domeinen (werkgelegenheid, onderwijs, sociale, culturele en politieke activiteiten). Het betreft zowel openbare als private dienstverlening zoals huisvesting, winkels, banken en verzekeringen.

Concrete acties van Unia over geestelijke gezondheid:

• Unia is bevoegd voor discriminatie op grond van ‘handicap’ en ‘gezondheidstoestand’ en behandelt al jaren individuele discriminatiemeldingen van mensen met psychische stoornissen. Deze twee discriminatiegronden vertegenwoordigen een kwart van de jaarlijkse meldingen bij Unia. De discriminaties spelen zich meestal af op het werk, op school, bij het zoeken van huisvesting, of bij vrijetijdsactiviteiten.
• Sinds 2021 neemt Unia deel aan de interdepartementale werkgroep "Multidisciplinaire interventies in noodsituaties, georganiseerd door de FOD Binnenlandse Zaken". Deze werkgroep ontwikkelt een actieplan wanneer mensen met het excited delirium syndroom overlijden tijdens politie-interventies.
• In 2020 verrichtte Unia lobbywerk bij de Raad van Europa en zijn Comité voor Bio-ethiek om zich krachtig te verzetten tegen het ontwerpprotocol van het Verdrag van Oviedo. Dit protocol maakt gedwongen behandeling en opnames in psychiatrische inrichtingen mogelijk.
• We ontvangen bij Unia al jaren meldingen over mensen die worden geïnterneerd. In 2020 richtten we daarom een monitoringscel op die toezicht houdt op de interneringsplaatsen in België. Unia start nu met bezoeken ter plaatse. In 2023 zullen we verslag uitbrengen en aanbevelingen formuleren.
• Unia vraagt de oprichting van een nationaal preventiemechanisme in uitvoering van OPCAT (Optional protocol to the convention against torture), om toezicht te houden op gesloten of halfgesloten plaatsen zoals gevangenissen, psychiatrische instellingen, ziekenhuizen en instellingen voor personen met een handicap.
• In 2019 voerde Unia onderzoek naar de deelname aan verkiezingen door mensen met een verstandelijke en/of psychische beperking. Het onderzoek herinnert eraan dat stemrecht een grondrecht is voor iedereen, ongeacht iemands handicap of gezondheidstoestand.