Veertig jaar al werkt Luc Walleyn in Schaarbeek, en in die tijd zag hij de samenstelling van de migratiebevolking sterk veranderen. ‘Mislukt’ zal Walleyn de multiculturele samenleving niet noemen: hij kijkt eerder met een genuanceerde blik naar de verwezenlijkingen en tekortkomingen van het migratie- en diversiteitsbeleid. “De mensenrechten zijn vaker gewaarborgd, maar de deur staat minder open dan vroeger.”

“Ik begon mijn carrière in Schaarbeek in een periode waarin veel gastarbeiders uit het Middellandse Zeegebied naar hier kwamen", vertelt Luc Walleyn. "Het gemeentebestuur voerde toen een radicale antivreemdelingenpolitiek. Ondertussen ziet de samenstelling van de  migratiebevolking er helemaal anders uit: enerzijds zijn er de asielzoekers uit Centraal-Afrika en Azië bijgekomen, anderzijds de migranten uit Oost- en Midden-Europa. Ook het beleid is grondig veranderd.”

“De houding van de lokale overheid ten opzichte van de migrantenbevolking is er sterk op vooruitgegaan, zowel bij gemeentebesturen als bij lokale politie”, vindt Walleyn. “In de jaren tachtig stonden ze zeer vijandig tegenover migranten. Na een tijd werd dat wantrouwen wederzijds. Vandaag is er in Schaarbeek een gemeentebestuur, college en  gemeenteraad waarin mensen van vreemde afkomst goed vertegenwoordigd zijn - een bestuur dat over het algemeen een positieve politiek voert.”

“Je ziet ook veel minder sociale spanningen in vergelijking met twintig of dertig jaar geleden, en minder ernstige gevallen van misbruik. In het begin van mijn carrière heb ik enkele zware zaken behandeld, zoals regelrechte folteringen van vreemdelingen door de rijkswacht. Dat soort zaken kan je je vandaag niet meer voorstellen.”

“Een ander voorbeeld. In Schaarbeek werd een Turk die een winkel wou openen vroeger gewoon weggepest door administratieve moeilijkheden om een vergunning te krijgen, om groenten op straat te zetten, enzovoort. Puur pestgedrag vanwege de overheid. Vandaag is er diversiteit in de lokale economie van Schaarbeek. Kijk maar naar de kleine middenstandwinkels en ondernemingen. Of naar de bouwsector. Er is ook zeker en vast vooruitgang wat betreft integratie in de politiek en de administratie. Iemand met een gekleurd gezicht achter een loket van het gemeentehuis: dat was vroeger ondenkbaar. Er is een lange weg afgelegd en er zijn belangrijke bakens verzet, ook  juridisch gezien.”

Salduz

Humanitair recht, vluchtelingenrecht, immigratierecht: Luc Walleyn is van vele markten thuis. Als advocaat van de Liga voor Mensenrechten pleitte hij onder meer in de zaak van Semira Adamu, de Nigeriaanse asielzoekster die in 1998 overleed nadat politieagenten haar tijdens een poging tot repatriëring een kussen in het gezicht hadden geduwd. Het incident deed het debat rond de uitwijzing van asielzoekers en migratie in alle hevigheid oplaaien. Waar staan we vandaag?

“De wetgeving en de procedures op het vlak van migratie zijn veel complexer geworden, maar ze bieden ook meer mogelijkheden", stelt Walleyn. "Er zijn meer waarborgen dan vroeger op het vlak van mensenrechten. Een aantal Europese richtlijnen rond vrij verkeer en migratie hebben grote verbeteringen verwezenlijkt. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens heeft een steeds belangrijkere invloed gehad op de manier waarop het bestuur en rechtbanken met migratiedossiers omgaan. En de invloed van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg valt echt niet te onderschatten. Denk maar aan het Salduzarrest, waarbij het Hof besliste dat de aanwezigheid van een advocaat bij een politieverhoor verplicht is. Dat is een echte revolutie en een enorm belangrijk middel om de omstandigheden waarin ondervragingen verlopen te verbeteren.”

“Aan de andere kant staat de deur minder open dan vroeger”, erkent Walleyn. “Zeker wanneer je kijkt naar het beleid op het vlak van ‘nieuwe migratie’: asiel, gezinshereniging en illegalenmigratie. Daar gaat het natuurlijk om politieke keuzes.”

Heksenjacht

“Om vandaag bijvoorbeeld recht te hebben op gezinshereniging, moet je een bepaald  minimuminkomen hebben, enzovoort. Gezinshereniging is een thema waarmee ik vaak in aanraking kom. En ik ben gechoqueerd over de manier waarop de maatschappij met de problematiek omgaat: het gerecht, maar ook de wetgever, de pers, de publieke opinie. Men dringt heel ver door in het privéleven van mensen, op een manier die niet alleen de privacy schendt, maar ook de fundamentele rechten van de mens. Ik heb er geen probleem mee dat men de politieke keuze maakt dat je geen recht hebt op gezinshereniging wanneer je inkomen niet voldoende is. Maar ik vind het wel verontrustend dat wie wél aan de wettelijke voorwaarden beantwoordt allerlei onderzoeken moet ondergaan die moeten uitwijzen of het niet om een zogenaamd ‘schijnhuwelijk’ gaat. Terwijl je juridisch gezien niet kan trouwen of samenwonen ‘voor de schijn’: dat is een puur feitelijke situatie. Er is dus een soort heksenjacht ontstaan waarbij men de privésituatie van mensen viseert.”

“Op vlak van onderwijs en tewerkstelling is er een groot probleem met de integratie van migranten. Dat probleem wordt voor een stuk nog gecamoufleerd door het feit dat er zich een parallelle etnische arbeidsmarkt ontwikkelt. Niet alleen informeel. Neem nu de bouwsector: daar zie je een Roemeense baas uitsluitend Roemeense arbeiders tewerkstellen, een Turkse baas die alleen maar Turkse arbeiders heeft, en een Marokkaanse aannemer met uitsluitend Marokkaanse werknemer. En de drie kunnen het zich moeilijk inbeelden mekaars mensen aan te werven. Ook in de distributiesector. Je ziet Turkse winkels, groothandels, vervoersmaatschappijen, enzovoort, maar dat zijn eigenlijk etnische constructies van tewerkstelling.”

“Dat komt natuurlijk deels doordat die mensen geen plaats vinden op de klassieke arbeidsmarkt, maar het is ook kenmerkend voor het uit elkaar groeien van die bevolkingsgroepen. Is de integratie in onze samenleving dan mislukt of geslaagd? Het feit dat een bepaalde bevolkingsgroep erin slaagt om zich op eigen kracht economisch recht te houden: is dat een mislukking of net een succes van integratie? Hetzelfde met de joodse gemeenschap in Antwerpen: toont die gemeenschap het falen van de multiculturele samenleving aan, of is ze net een bewijs van het tegendeel?”

Eilandjes

“Misschien is het een slecht uitgangspunt om alles te klasseren volgens de vraag of ‘de’ integratie geslaagd is of niet, want ‘de’ integratie bestaat niet. Er zijn veel facetten aan verbonden. Als je met integratie het omgekeerde bedoelt van segregatie, dan is er vandaag meer segregatie: aparte
eilandjes. En dat is een negatieve evolutie. Als je met integratie bedoelt dat een bevolkingsgroep zich een plaats verwerft in de samenleving, erin slaagt zich te laten vertegenwoordigen, en zijn bekommernissen op de agenda te zetten, dan is er wel vooruitgang.”

“Het is in ieder geval een gevaarlijke evolutie dat bepaalde bevolkingsgroepen uit de arbeidsmarkt worden verstoten en jongeren er geen toegang toe hebben. Ook al zie je dan als correctie de ontwikkeling van alternatieve arbeidsmarkten, het zijn evoluties die de spanningen binnen de maatschappij doen toenemen. Je ziet mensen terugvallen op de eigen groep, en dat geldt evenzeer voor de Vlamingen of de Walen als voor bijvoorbeeld de Turken.”

“De notie van één enkele samenleving is bij ons totaal zoek. En dat is echt wel problematisch. We maken van Europa almaar meer een versterkte burcht. Iemand die waar ook ter wereld beslist dat hij meer toekomst heeft in Europa en zijn geluk waagt: je kan daarover je mening hebben, maar dat is gewoon een gegeven. Maar hier zal men niet zeggen: ‘Kom maar eens een kijkje nemen, en als het niet lukt, vertrek je maar weer.’ Neen, men zal er alles aan doen om ervoor te zorgen dat die persoon zelfs niet eens komt kijken.”