Meldingen over racisme in de medische wereld

De term 'mediterraan syndroom' verwijst naar de overtuiging van bepaalde professionele zorgverleners dat patiënten uit het Middellandse Zeegebied klachten of symptomen overdrijven.

In de Belgische medische wereld hoor je haast nooit praten over getuigenissen die racisme in de gezondheidszorg aankaarten. Een goed verstaander weet nochtans dat er heel wat verhalen van betrokkenen de ronde doen. Elk jaar ontvangt Unia een 30-tal gelijkaardige meldingen. Het gaat hierbij enkel om het topje van de ijsberg. Die gedeelde ervaringen hebben vaak op meerdere criteria betrekking: geslacht, leeftijd, een handicap enz.

Durven te praten over racisme in de medische wereld

Als gelijkheidsorgaan bestrijdt Unia discriminatie en bevordert het gelijkheid in alle domeinen van de samenleving. In tegenstelling tot andere domeinen, zoals huisvesting en werkgelegenheid, gaat men er vaak vanuit dat gezondheidszorg gevrijwaard blijft van ongelijke behandelingen. Het was taboe en het is nog altijd moeilijk om te bevatten dat dergelijke problemen zich voordoen in een wereld die intrinsiek humaan is en waar zorg prioriteit heeft.

Een blik op de geschiedenis van de geneeskunde biedt een mogelijke verklaring. In zijn reeks over racisme, xenofobie, discriminatie en gezondheid uit 2022 nodigde The Lancet de medische wereld uit om naar het verleden te kijken om het heden beter te begrijpen. Wetenschappers en artsen hielden er altijd al praktijken op na die leidden tot of een afspiegeling waren van racisme in de samenleving. Hoewel de menselijke soort een van de meest homogene op aarde is, deelden 18e-eeuwse wetenschappers mensen in volgens een sociale hiërarchie en die indeling laat vandaag nog altijd zijn sporen na. Deze categorisering beïnvloedde zelfs de eugenetische theorieën van de 20e eeuw, die worden besproken in het nummer van Ethica Clinica: 'De 75e verjaardag van het proces tegen artsen in Nürnberg.'

Naast de hiervoor aangehaalde getuigenissen maken onderzoekers vandaag werk van racisme en gezondheid. Hun studies bevestigen dat er wel degelijk een probleem van rassendiscriminatie en ongelijkheid in België bestaat. Volgens gegevens van ongeveer 10 jaar geleden voelden migranten van de eerste generatie zich bijvoorbeeld 5 keer meer gediscrimineerd wanneer ze contact opnamen met hun huisarts dan de rest van de bevolking. Ze hadden ook te lijden onder ongelijkheden in hun toegang tot zorg en hun behandeling, wat een impact had op hun gezondheidstoestand. Destijds werd België in deze studie gerangschikt als een van de slechtst presterende landen in Europa.

Meer recent leerden we dat je maar beter 'Van den Bossche' dan 'Alaoui' heet als je met je mentaal gezondheidsprobleem naar je huisarts stapt. Maar ondanks al deze onderzoeken laten de beschikbare gegevens in België niet toe om gezondheidsongelijkheden in kaart te brengen op basis van zogenaamde 'raciale' criteria, zoals huidskleur. De gegevens laten niet toe om hier een Amerikaans onderzoek te herhalen dat aantoonde dat het risico op neonatale sterfte 3 keer hoger is bij zwarte kinderen dan bij witte kinderen en dat dit risico gehalveerd wordt als het zwarte kind ook behandeld wordt door een zwarte arts.

Gegevens verzamelen om gepaste oplossingen te vinden

Het Unia-rapport 'Improving Equality Data Collection in Belgium' beveelt aan om deze tekortkomingen in de gegevensverzameling aan te pakken. 'Meten is weten.’ Het is essentieel om gegevens te verzamelen om een betere kijk te krijgen op wat zich afspeelt. Naast meten is het ook een must om passende oplossingen uit te werken en structurele praktijken en procedures bij te sturen om deze ongelijkheden weg te werken.

Wereldwijd worden best practices verzameld om de zorg voor patiënten met uiteenlopende achtergronden te verbeteren. Het Australische Institute for Health and Welfare benadrukt bijvoorbeeld dat "de structuren, het beleid en de processen van het gezondheidssysteem allemaal een rol spelen bij het aanbieden van gezondheidszorg die de culturen en achtergronden van patiënten respecteert." Dit instituut post regelmatig best practices op zijn website en gaat na hoe ziekenhuizen die implementeren. In België hebben studenten en jonge zorgverleners onlangs AfroMedica opgericht en zetten ze zich in voor rechtvaardiger onderwijs, praktijk en onderzoek.

Het aanleren van transculturele vaardigheden opnemen in de opleiding van zorgverleners

Transculturele vaardigheden zijn een essentiële pijler van kwaliteitsvolle zorg. Unia werkt al jaren aan de ontwikkeling van transculturele vaardigheden van mensen op het terrein om discriminatie beter te bestrijden. Het aanleren van transculturele vaardigheden tijdens de opleiding van zorgverleners is van fundamenteel belang voor de zorg van personen in ziekenhuizen. We leven in een wereld waar territoriale grenzen identiteitsgrenzen zijn geworden. We lijken er een gewoonte van te hebben gemaakt om elementen om ons heen te categoriseren en te rangschikken om ze beter te begrijpen, maar ook om ze beter te beheersen en in ons voordeel te gebruiken. Soms staan we niet stil bij de schade die we aan anderen berokkenen uit individualisme, maar verwachten we wel dat anderen zich aanpassen en de regels toepassen die wij als norm opleggen. De wereld is een plek geworden die je in je macht moet hebben; die plek delen blijft nog te vaak een filosofisch concept.

Die trend heeft zich zodanig sterk doorgezet dat we niet langer de tijd nemen om de personen voor ons te begrijpen, omdat we door hun sluier, hun leeftijd of hun huidskleur denken dat we ze al kennen en controleren. Door deze etnocentrische logica en specifiek in de gezondheidszorg horen we almaar meer patiënten die klagen over de manier waarop het zorgpersoneel hen behandelt. Zorgverleners houden vaak te goeder trouw vast aan de principes en regels die ze tijdens hun opleiding hebben aangeleerd, zonder te beseffen dat een bepaalde aanpak louter en alleen leidt tot situaties die discriminerend zijn en zorgen voor ongelijke toegang tot gezondheidszorg.

"Artikel 5:   De patiënt heeft, met eerbiediging van zijn menselijke waardigheid en zijn zelfbeschikking en zonder enig onderscheid op welke grond ook, tegenover de beroepsbeoefenaar recht op kwaliteitsvolle dienstverstrekking die beantwoordt aan zijn behoeften." 

(Wet betreffende de rechten van de patiënt - 22 augustus 2002)

Een enquête om de ervaringen van patiënten met rassendiscriminatie beter te begrijpen

Unia pleit al jaren voor het aanleren van transculturele vaardigheden tijdens de basisopleiding voor toekomstige zorgverleners. Volgens Unia moet het verwerven van die vaardigheden het zorgpersoneel in staat stellen om bij het uitoefenen van hun beroep beter rekening te houden met de culturele diversiteit van patiënten en hun families en om professioneel anders met elkaar om te gaan.

Begin 2024 startte Unia een onderzoek om meer inzicht te krijgen in de ervaringen van patiënten met rassendiscriminatie en de impact hiervan op hun zorgtrajecten. Dit onderzoek is volgens Unia een primeur in België. Daar zal het echter niet bij blijven. Unia wil verder kijken dan de ervaringen met racisme en inzicht verwerven in de achterliggende structuren die tot deze ervaringen leiden of ze versterken. Racisme is immers geen individueel, maar een structureel probleem. Moeilijke werkomstandigheden, tijdgebrek en een tekort aan personeel laten zorgverleners weinig ruimte om hun praktijk in vraag te stellen en bij te sturen. Unia blijft met zorgverleners en patiënten werken zodat iedereen een respectvol en rechtvaardig leven kan leiden.

Artikel gepubliceerd in Ethica Clinica onder de titel  'Racisme et pratique de la médecine'.

Voor Unia, door Cécile Bartholomeeusen en Fatima Hanine, Ethica Clinica, ethisch tijdschrift voor alle professionals in de gezondheidszorg, nr. 112, 'Du racisme dans le monde des soins', februari 2024.

UNESSA asbl - 112 - Du racisme dans le monde des soins

Voor meer informatie

• Dis les termes : racisme à l’hôpital - Stuut, gepubliceerd in december 2022 | podcast
• Racism, xenophobia, discrimination, and the determination of health | The Lancet
• Perceived discrimination In Primary Healthcare in Europe: evidence from the cross-sectional QUALICOPC study | sectional QUALICOPC study (researchgate.net)
• Access, treatment and outcomes of care: a study of ethnic minorities in Europe | SpringerLink
• Unintentional Discrimination Against Patients with a Migration Background by General Practitioners in Mental Health Management: An Experimental Study | SpringerLink
• Physician–patient racial concordance and disparities in birthing mortality for newborns | PNAS
• Improving Equality Data Collection in Belgium | Unia (2021) 
• Cultural safety in health care for Indigenous Australians: monitoring framework, Module 1: Culturally respectful health care services - Australian Institute of Health and Welfare | aihw.gov.au
• Lettre ouverte de Lidvine Ngonseu Harpi, étudiante en médecine, membre du conseil d'administration d'AfroMedica et ancienne membre de l'équipe de recherche RECoRD  | Institute of Tropical Medicine (itg.be)
• Intercultural competence predicts intercultural effectiveness : test of an integrative framework | ugent.be