Op dertig jaar tijd werden de wettelijke bepalingen aardig aangevuld en geconsolideerd.
Zo is het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding met de wet van 15 februari 1993 opgericht. In 2003 wordt de algemene Antidiscriminatiewet goedgekeurd die ook andere motieven beschermt (handicap, seksuele geaardheid, leeftijd, politieke en religieuze overtuigingen enz.). Deze wet breidt ook het juridisch arsenaal uit door het principe van het ‘verschuiven van de bewijslast’ en van de ‘verwerpelijke beweegreden’ in te voeren (voor bepaalde inbreuken die worden ingegeven door racistische drijfveren, worden verzwarende omstandigheden toegepast). Bovendien werd een burgerlijk luik toegevoegd dat het mogelijk maakt (door middel van vordering tot staking) om een vastgestelde discriminatie onmiddellijk een halt toe te roepen en een herhaling ervan te verbieden. Deze wet werd verder gewijzigd door de wet van 10 mei 2007, om de teksten conform te maken met de opmerkingen en aanbevelingen van het Grondwettelijk Hof (157/004, 6 oktober 2004). Recent nog zijn verschillende decreten en ordonnanties uitgevaardigd om de wettelijke bepalingen op het niveau van de gewesten en gemeenschappen te vervolledigen.

Er is dus al een heel stuk weg afgelegd. Nochtans heeft het gerecht zich meer dan tien jaar lang onzeker opgesteld. Zo vond een raadkamer in 1983 dat de term ‘bougnoule’ (nikker) niet als een racistische belediging kon worden beschouwd… Toch ontstaat er een interessante rechtspraak, vooral na de oprichting van het Centrum, dat in rechte mag optreden. Met een aantal wetswijzigingen en een bredere interpretatie van bepaalde concepten (zoals het begrip aanzetten tot haat, geweld of discriminatie) komt het dispositief op kruissnelheid.

Enkele symbolische overwinningen (Vlaams Blok, Feryn…) geven de wet een solidere grondslag en versterken haar geloofwaardigheid. Maar de belangrijkste verworvenheid is ongetwijfeld dat de Belgische samenleving deze wetgeving heeft verinnerlijkt. Niemand betwist vandaag nog de principes en de doelstellingen of zelfs de waarden waarop de wet steunt.

Niemand? Bijna niemand. De Antiracismewet houdt de druk van het extremisme niet tegen. Ze blijft relatief ondoeltreffend tegen het discours van extreemrechtse bewegingen. Dat is ongetwijfeld de achilleshiel van het systeem, die bewijst dat de strijd ook op andere niveaus moet worden gevoerd: in de politiek, op school, in het dagelijkse leven…

Nieuwe vormen van racisme

De wet staat ook voor nieuwe uitdagingen. Sinds enkele jaren krijgt het racisme langzaam maar zeker een ander gelaat. Vroeger was racisme meestal gebaseerd op criteria zoals een zogenaamd ras of huidskleur of op gestructureerde politieke ideologieën, nu zien we steeds meer aangiften op basis van multiculturalisme, antisemitisme, islamofobie en antiziganisme.

Door de ontwikkeling van het internet neemt ook de ‘cyberhate’ toe. Het internet is een uitlaat geworden voor latent racisme en het belangrijkste kanaal voor racistische uitlatingen en ‘hate speech’. Meer dan een ¼ van de ‘racistische’ meldingen die het Centrum registreert, heeft te maken met het internet. De Antiracismewet is niet aangepast aan die nieuwe realiteit, die vraagt om ad-hocoplossingen die het Centrum probeert te ontwikkelen.

De recente actualiteit in Noorwegen toont des te meer de relevantie van de strijd tegen deze nieuwe vorm van discriminatie.

Racisme neemt ook vaak stiekeme, bijna alledaagse vormen aan die moeilijk kunnen worden bewezen. De Antiracismewet heeft dus beperkingen, maar ze geeft grenzen aan en maakt het mogelijk om te reageren, via juridische weg als het nodig is. Er is wel nog veel werk aan de winkel.