Verlofdagen en religieuze diversiteit

Tien officiële feestdagen in België

België heeft tien officiële feestdagen, waarvan er zes verband houden met katholieke rituelen: Paasmaandag, Onze-Lieve-Heer en Onze-Lieve-Vrouw Hemelvaartsdag, Pinkstermaandag, Allerheiligen en Kerstmis. Ook de zondagsrust, namelijk het principe dat een werkgever werknemers niet op zondag mag laten werken, is katholiek geïnspireerd.

Hoewel er al (politieke) initiatieven zijn geweest om eerder ‘seculiere’ feestdagen of een systeem van vrij op te nemen feestdagen in te voeren, zijn die voorstellen nooit aanvaard geweest.

Werknemers hebben dus geen recht op een extra verlofdag voor een religieuze of levensbeschouwelijke feestdag die niet onder de tien officiële Belgische feestdagen valt.

Mag een werknemer omstandigheidsverlof vragen omwille van religieuze redenen?

In sommige gevallen hebben werknemers wel het recht om afwezig te blijven van het werk met behoud van hun normale loon. Dat is zo bij bepaalde familiale gebeurtenissen, om hun burgerplichten of -taken te vervullen of om voor het gerecht te verschijnen. In dat geval kunnen ze omstandigheidsverlof of ‘klein verlet’ aanvragen.

Voor het omstandigheidsverlof omwille van religieuze redenen zijn er andere regels voor de publieke dan voor de private sector.

Omstandigheidsverlof om religieuze redenen in de publieke sector

Voor ambtenaren van de federale overheid, het Waals Gewest, de Franse Gemeenschap en de Vlaamse gemeenten en provincies werd, voor een aantal gebeurtenissen die gelinkt zijn aan katholieke rituelen, het recht op omstandigheidsverlof uitgebreid naar andere ‘erkende’ religies.

Zo staat in de personeelsstatuten dat ambtenaren niet alleen één dag omstandigheidsverlof mogen nemen voor de plechtige communie of het feest van de vrijzinnige jeugd van een kind (of gelijkgesteld) van de ambtenaar, maar ook voor de deelname aan een plechtigheid van een erkende eredienst die overeenstemt met de rooms-katholieke plechtige communie.

Bijvoorbeeld: de ouders of gelijkgestelden van een moslim of joodse jongen kunnen één dag omstandigheidsverlof aanvragen omwille van een besnijdenisfeest.

Ook kunnen ambtenaren niet enkel een dag verlof krijgen voor de priesterwijding of intrede in een klooster van een familielid, maar ook op een daarmee overeenstemmende plechtigheid bij een andere erkende eredienst.

Die regeling geldt niet voor ambtenaren van de Vlaamse overheid of van het Brussels Gewest: de Vlaamse Regering en de Brusselse Hoofdstedelijke Regering kozen ervoor het omstandigheidsverlof aan ambtenaren niet uit te breiden naar andere ‘erkende’ religies.

Omstandigheidsverlof om religieuze redenen in de private sector

Het recht op omstandigheidsverlof wordt in de private sector vastgelegd in de arbeidsovereenkomst en collectieve arbeidsovereenkomsten. Het zijn dus die overeenkomsten die werknemers kunnen raadplegen om te weten of ze recht hebben op omstandigheidsverlof voor een specifieke religieuze reden.

Welke gebeurtenissen in België recht geven op omstandigheidsverlof, staat in een koninklijk besluit van 1963. Daarin staan enkele katholieke gebeurtenissen of gelijkgestelde gebeurtenissen, zoals bijvoorbeeld omstandigheidsverlof van één dag voor de plechtige communie of het feest van de vrijzinnige jeugd van een kind (of gelijkgesteld) van een werknemer, of voor de priesterwijding of intrede in een klooster van een familielid.

Die nationale reglementering is weliswaar aanvullend. Dat betekent dat private werkgevers zelf kunnen bepalen welke gebeurtenissen eveneens voor omstandigheidsverlof of ‘klein verlet’ in aanmerking komen, en hoeveel tijd de afwezigheid in beslag mag nemen. Sectoren kunnen dit vastleggen in een Collectieve Arbeidsovereenkomst (CAO) en werkgevers in hun arbeidsreglement of in de individuele arbeidsovereenkomst.

Mag een leerling afwezig zijn tijdens een religieuze feestdag?

Bij het hoger onderwijs en het volwassenenonderwijs zijn het in principe de onderwijsinstellingen zelf die regels opstellen in verband met de verplichte lessen, stages en examens.

Of een leerling van het basisonderwijs of secundair onderwijs afwezig mag zijn tijdens een religieuze feestdag, is verschillend voor het Nederlandstalig, Franstalig en Duitstalig onderwijs.

Nederlandstalig onderwijs

In het basisonderwijs en het (buitengewoon) secundair onderwijs mag een leerling afwezig zijn op religieuze of levensbeschouwelijke feestdagen, maar de religie of levensbeschouwelijke overtuiging moet wel door de Belgische grondwet erkend zijn.

De leerling of ouder moet bovendien op voorhand schriftelijk aan de school melden dat het kind niet op school zal zijn wegens de erkende feestdag, die aansluit op zijn/haar geloof.

Ook tijdens toetsen en examens kan de school de leerling niet verplichten om op school te zijn op een feestdag van zijn/haar levensbeschouwing. De school bepaalt wel zélf wanneer de toetsen of examens ingehaald kunnen worden.

Valt de feestdag in een weekend of een vakantieperiode? Dan is er geen vrije dag ter compensatie.

Franstalig onderwijs

In het Franstalig onderwijs zijn de afwezigheden voor religieuze of levensbeschouwelijke feestdagen in het basisonderwijs en secundair onderwijs niet wettelijk bepaald. De schoolinstellingen regelen dit dus zelf: een aantal instellingen aanvaarden bijvoorbeeld afwezigheden omwille van ‘familiale redenen’. Die afwezigheden kunnen gebruikt worden door de leerlingen voor afwezigheden omwille van religieuze feestdagen.

Duitstalig onderwijs

Het decreet dat het wettelijk kader biedt voor gerechtvaardigde afwezigheden in de Duitstalige gemeenschap, bevat geen bepaling die voorziet in vrijstelling van de schoolplicht op religieuze feestdagen. Als een leerling in het lager of het secundair onderwijs afwezig is op een religieuze feestdag, wordt dit als een ongerechtvaardigde afwezigheid gezien.

Meer weten?

Deze pagina geeft het juridisch kader rond bidden op de werkvloer. Wil je bovendien weten hoe je als organisatie het best omgaat met vragen naar aanpassingen rond religieuze praktijken?