Wie stelt de wet?

Het Covid Safe Ticket gebruiken na 30 september, het toepassen op andere domeinen en het uitbreiden tot bepaalde regio’s gaat de verspreiding van het virus tegen, maar perkt wel onze grondrechten in. In België zijn grondrechten een zaak van de bevoegde wetgevende macht. Het is dan ook hoog tijd dat de parlementen actie ondernemen, de wettelijke regels verduidelijken, het effect ervan meten op andere rechten en kwetsbare groepen en institutionele waarborgen gebruiken om het wetgevend werk te ondersteunen. In het geval van de coronapas is dat een enorme opdracht.

Uit buitenlandse voorbeelden blijkt dat het gebruik van de coronapas in de loop van de tijd evolueerde. In Italië werd de Green Pass al gevraagd in musea en stadions, daarna in het openbaar vervoer en het onderwijs, en is de geldigheid ervan ondertussen verlengd. De Duitse coronapas gold tot voor kort in sommige deelstaten. Vandaag geldt in heel Duitsland de 3 G-regel ("Geimpfte, Genesene oder Getestet") zodra de drempel van 35 nieuwe besmettingen per 100.000 inwoners is overschreden. Denemarken heeft dan weer de opheffing van de beperkingen aangekondigd. In Spanje, waar de autonome regio's bevoegd zijn, bevestigde het Spaanse Hooggerechtshof het verbod op de invoering van een coronapas in Andalusië. Een gelijkaardige evolutie in België zal de coherentie van de regelgeving er niet eenvoudiger op maken.

Als we het bijvoorbeeld hebben over de coronapas in de scholen, valt die dan onder de bevoegdheid van de Vlaamse Gemeenschap? Wat de Brusselse restaurants betreft, is het Gewest bevoegd? Of het Gewest en de gemeenten? Het Gewest en de federale regering?

Wie controleert?

Andere belangrijke vraag: hoe zit het met de toegang tot persoonsgegevens door privéondernemingen? Hoe lang zal de coronapas gecontroleerd worden? Hoe vaak moeten we de pas voorleggen? Samen met een identiteitskaart of niet? Zal het personeel van fitnesscentra en cafés aan de deur staan, uitgerust met een controle-app, waarvan de reikwijdte van de beschikbare gegevens nog niet bekend is? Zullen begeleiders van personen met een handicap ook een coronapas moeten hebben? Unia merkt bijvoorbeeld dat niet iedereen weet dat personen met een handicap of ziekte vrijgesteld zijn van het dragen van een mondmasker. Dat soort moeilijke situaties ontstaat bij controles door mensen die ‘daartoe gerechtigd’ zijn, maar onvoldoende opgeleid werden of onder gebrekkig toezicht staan.

Grondrechten als tandpasta

Niemand twijfelt aan de legitimiteit van de algemene doelstelling van de maatregelen, namelijk het beperken van de epidemie. Al is volgens sommigen het ontlasten van de zorgsector een doelstelling op zich geworden. Toch moet bij elk idee voor een nieuwe maatregel bekeken worden of die nog proportioneel is. Zal de coronapas de epidemie helpen beperken en de ziekenhuizen ontlasten? Wordt het gecombineerd met een controlesysteem? Is het wel de maatregel die onze grondrechten het minst aantast? Voor hoelang zou de coronapas er zijn? En voor wie? Ook voor kinderen? Komt er een uitzondering via gratis PCR-testen voor mensen die niet gevaccineerd kunnen worden?

Bovendien moet het beleid nadenken over een regelmatige evaluatie van de coronapas, samen met het maatschappelijk middenveld. Enkel zo kan je de doeltreffendheid van de coronamaatregelen nagaan, zowel door te kijken naar hun effect op de pandemie als op onze grondrechten. Het risico bestaat namelijk dat we snel aan de QR-code wennen, en dat de uitzondering de norm wordt. En "vrijheden zijn net als tandpasta: eenmaal uit de tube, krijg je ze er niet terug in".

Iedereen (on)gelijk

Tot slot: In hoeverre zal de coronapas de meest kwetsbaren in de samenleving nog meer uitsluiten? We zijn niet allemaal gelijk als het op ziekte en zorg aankomt. Sociaaleconomische en culturele verhoudingen zorgen ervoor dat de coronamaatregelen ongelijk wegen op verschillende groepen in de samenleving. Een coronapas is opnieuw een beperking van individuele en collectieve rechten, die voor sommigen veel zwaarder zal wegen dan voor anderen. In tijden van crisis lig de focus op het oog van de storm. We moeten erover waken dat de meest kwetsbaren intussen niet aan de zijlijn worden weggeblazen. 

De pandemie is al lang geen tijdelijke noodsituatie meer, waarbij in de ‘noodzaak om snel te handelen’ bepaalde grondrechten beperkt werden. We’re in it for the long run. Het wordt dan ook tijd om de rechtstaat weer centraal te stellen, en oplossingen te vinden die de grondrechten van iedereen respecteren. Enkel zo vermijden we dat het inperken van grondrechten dagelijkse kost wordt.

Opiniestuk van Els Keytsman, directeur van Unia, en Marisa Fella, verantwoordelijke nationaal mensenrechteninstituut bij Unia. Verschenen in De Morgen op 6 september 2021.