De Antiracismewet bestaat 40 jaar, en wat nu?
Bogdan solliciteerde bij een bedrijf voor ziekenvervoer maar zijn kandidatuur werd in de prullenmand gegooid: de werkgever had het niet zo begrepen op sollicitanten met een buitenlands klinkende naam. Gelukkig voor Bogdan is er een wetgeving die racisme strafbaar stelt zodat rechters zulke praktijken kunnen veroordelen.
Veertig jaar
De wet van 30 juli 1981 die ‘bepaalde door racisme of xenofobie ingegeven daden’ bestraft, viert deze zomer haar veertigjarig bestaan. Deze wet (ook gekend als “wet Moureaux”) is een belangrijke sluitsteen voor de bestrijding van discriminatie, haatspraak en haatmisdrijven die gemotiveerd zijn door zogenaamd ras, huidskleur, nationaliteit, afkomst en nationale of etnische afstamming.
Met deze wet conformeerde België zich aan internationale verplichtingen zoals vervat in bijvoorbeeld het VN-Verdrag van 1965 over de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie (afrofobie, xenofobie, zigeunerhaat, islamofobie ...).
Na 40 jaar toepassing van deze wet, kunnen we uiteraard lessen trekken. Unia formuleerde in 2017 al aanbevelingen voor de Antiracismewet (en de Antidiscriminatiewet) om ze doeltreffender te maken.
De wet is noodzakelijk, maar niet voldoende
Het is in een rechtsstaat noodzakelijk om bepaalde individuele schadelijke gedragingen te verbieden, te vervolgen en te bestraffen, maar dat is niet voldoende om racisme uit de maatschappij te verdringen. Naast reactieve maatregelen op individueel niveau zijn evenzeer proactieve maatregelen op structureel niveau noodzakelijk.
Werken aan een mentaliteitswijziging, door diversiteit en gelijkheid te promoten, is zeker ook nuttig, maar evenmin voldoende.
Gecoördineerde aanpak nodig
Structurele mechanismen van racisme moet je actief aanpakken. Dit leren we uit onze praktische ervaring, uit wetenschappelijk onderzoek en van het maatschappelijk middenveld.
Maar hoe pak je “structurele discriminatiemechanismen” aan?
Het antwoord is een gecoördineerde actie op verschillende niveaus. Daarom pleit Unia sinds 20 jaar voor het opmaken van het interfederaal actieplan tegen racisme – sinds het engagement van België bij de internationale conferentie van Durban tegen racisme in 2001 – nog een verjaardag. Zo’n interfederaal plan maakt het mogelijk om in alle beleidsdomeinen bij te dragen aan een gezamenlijk doel, en om maatregelen van verschillende aard elkaar te laten versterken, gaande van wetenschappelijk onderzoek tot wetgevende initiatieven, inclusief vorming van professionelen, ondersteuning van de slachtoffers, communicatie en sensibilisering.
Sinds begin dit jaar is de interfederale interministeriële conferentie (IMC) aan de slag om dat plan in België te verwezenlijken. Unia nam deel aan de technische werkgroepen die de werkzaamheden van de commissie hielpen voor te bereiden. Het proces is dus gestart. Unia hoopt dat het uiteindelijke actieplan zal beantwoorden aan de verwachtingen.
Steden en gemeenten kunnen zich aansluiten bij de European coalition of cities against Racisme (ECCAR) om een globaal actieplan op lokaal niveau uit te werken en te realiseren. Lokale overheden die rond ECCAR een samenwerking aangaan met Unia, kunnen rekenen op advies, bijvoorbeeld rond aanwervingsprocedures en hulp bij het uitvoeren van praktijktesten op de lokale huur- of arbeidsmarkt.
Maatschappelijke spelers spelen ook een belangrijke rol. Zo ontwierp de Belgische Voetbalbond een ambitieus actieplan om racisme op en rond het voetbalveld aan te pakken. Naast het aanwerven van een inclusiemanager, zal een 'Diversity board' de voetbalbond bijstaan met advies en zal de pas opgerichte Kamer tegen Racisme en Discriminatie waken over de toepassing van de regelgeving tegen racisme en discriminatie.
Enkele weken geleden besliste de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties om een internationaal mechanisme met onafhankelijke experts te creëren dat de strijd tegen racisme moet ondersteunen. Dit mechanisme zal onderzoek moeten doen naar de dieperliggende oorzaken voor systemisch racisme bij de toepassing van wetten en in het strafrechtsysteem. Het zal zich ook moeten buigen over overmatig geweld, etnische profilering en andere schendingen van de mensenrechten wanneer het gaat om Afrikanen en personen van Afrikaanse afkomst.
Subtiel racisme
40 jaar na de racismewet zijn belangrijke stappen vooruitgezet. Je zal niet vlug een plakkaatje aan de cafédeur zien hangen met “Verboden voor Italianen en honden”. Het hedendaags racisme kan weliswaar nog zeer rauw zijn, vaak is het subtiel en minder zichtbaar. De psychologische impact is dat wel. Net als de effecten op het samen leven.
Mensenrechtenexperte Naima Charkaoui verwoordde het treffend in een gesprek met het blad MO in februari 2019: “Als je van de samenleving voortdurend de boodschap krijgt dat je er niet bij hoort, dat je anders bent, dat je raar bent … dat doet iets met je, ook al word je niet in elkaar geslagen omdat je zwart bent. En dat moet men beseffen. Er is met andere woorden een belangrijke samenhang tussen zware uitingen van racisme en de kleinere, soms heel subtiele vormen ervan”.
Bogdan en vele anderen rekenen erop dat we racisme blijven aanpakken. Een opdracht voor Unia, de overheid en vele anderen in maatschappij en middenveld.
Meer weten?
- Lees ook ons cijferverslag 2020 voor de discriminatiemeldingen en dossiers bij Unia op grond van de zogenoemde raciale criteria.
- Discriminatiegrond: racisme
Vergelijkbare artikels
2 nieuwe antiracismeplannen in Franstalig België
De Franse gemeenschap en het Waals gewest stelden elk hun antiracismeplan voor de periode 2023-2026 voor. Unia ziet naast een aantal positieve punten ook een aantal werkpunten in de 2 nieuwe antiracismeplannen.
Dag tegen Racisme 2023
De Internationale Dag tegen Racisme op 21 maart 2023 is de perfecte gelegenheid om een stand van zaken op te maken rond racisme. Uit de meldingen bij Unia blijkt helaas dat racisme ook in 2022 voor heel wat mensen in België een dagelijkse realiteit was.
Brussels plan tegen racisme zet stap in goede richting
Op donderdag 15 december 2022 heeft de Brusselse regering haar nieuwe antiracismeplan 2023-2026 aangenomen. Het plan omvat een vijftigtal maatregelen in verschillende bevoegdheidsdomeinen.
Unia tevreden met de goedkeuring van federale maatregelen ter bestrijding van racisme
Half juli keurde de federale regering 70 maatregelen ter bestrijding van racisme goed. Unia is tevreden met deze eerste maatregelen, maar betreurt het dat deze maatregelen niet zijn goedgekeurd in het kader van het interfederaal plan ter bestrijding van racisme waarop al meer dan 20 jaar gewacht wordt.