Veertig jaar

De wet van 30 juli 1981 die ‘bepaalde door racisme of xenofobie ingegeven daden’ bestraft, viert deze zomer haar veertigjarig bestaan. Deze wet (ook gekend als “wet Moureaux”) is een belangrijke sluitsteen voor de bestrijding van discriminatie, haatspraak en haatmisdrijven die gemotiveerd zijn door zogenaamd ras, huidskleur, nationaliteit, afkomst en nationale of etnische afstamming.

Met deze wet conformeerde België zich aan internationale verplichtingen zoals vervat in bijvoorbeeld het VN-Verdrag van 1965 over de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie (afrofobie, xenofobie, zigeunerhaat, islamofobie ...).

Na 40 jaar toepassing van deze wet, kunnen we uiteraard lessen trekken. Unia formuleerde in 2017 al aanbevelingen voor de Antiracismewet (en de Antidiscriminatiewet) om ze doeltreffender te maken.

De wet is noodzakelijk, maar niet voldoende

Het is in een rechtsstaat noodzakelijk om bepaalde individuele schadelijke gedragingen te verbieden, te vervolgen en te bestraffen, maar dat is niet voldoende om racisme uit de maatschappij te verdringen. Naast reactieve maatregelen op individueel niveau zijn evenzeer proactieve maatregelen op structureel niveau noodzakelijk.

Werken aan een mentaliteitswijziging, door diversiteit en gelijkheid te promoten, is zeker ook nuttig, maar evenmin voldoende.

Gecoördineerde aanpak nodig

Structurele mechanismen van racisme moet je actief aanpakken. Dit leren we uit onze praktische ervaring, uit wetenschappelijk onderzoek en van het maatschappelijk middenveld.

Maar hoe pak je “structurele discriminatiemechanismen” aan?

Het antwoord is een gecoördineerde actie op verschillende niveaus. Daarom pleit Unia sinds 20 jaar voor het opmaken van het interfederaal actieplan tegen racisme – sinds het engagement van België bij de internationale conferentie van Durban tegen racisme in 2001 – nog een verjaardag. Zo’n interfederaal plan maakt het mogelijk om in alle beleidsdomeinen bij te dragen aan een gezamenlijk doel, en om maatregelen van verschillende aard elkaar te laten versterken, gaande van wetenschappelijk onderzoek tot wetgevende initiatieven, inclusief vorming van professionelen, ondersteuning van de slachtoffers, communicatie en sensibilisering.

Sinds begin dit jaar is de interfederale interministeriële conferentie (IMC) aan de slag om dat plan in België te verwezenlijken. Unia nam deel aan de technische werkgroepen die de werkzaamheden van de commissie hielpen voor te bereiden. Het proces is dus gestart. Unia hoopt dat het uiteindelijke actieplan zal beantwoorden aan de verwachtingen.

Steden en gemeenten kunnen zich aansluiten bij de European coalition of cities against Racisme (ECCAR) om een globaal actieplan op lokaal niveau uit te werken en te realiseren. Lokale overheden die rond ECCAR een samenwerking aangaan met Unia, kunnen rekenen op advies, bijvoorbeeld rond aanwervingsprocedures en hulp bij het uitvoeren van praktijktesten op de lokale huur- of arbeidsmarkt.

Maatschappelijke spelers spelen ook een belangrijke rol. Zo ontwierp de Belgische Voetbalbond een ambitieus actieplan om racisme op en rond het voetbalveld aan te pakken. Naast het aanwerven van een inclusiemanager, zal een 'Diversity board' de voetbalbond bijstaan met advies en zal de pas opgerichte Kamer tegen Racisme en Discriminatie waken over de toepassing van de regelgeving tegen racisme en discriminatie.

Enkele weken geleden besliste de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties om een internationaal mechanisme met onafhankelijke experts te creëren dat de strijd tegen racisme moet ondersteunen. Dit mechanisme zal onderzoek moeten doen naar de dieperliggende oorzaken voor systemisch racisme bij de toepassing van wetten en in het strafrechtsysteem. Het zal zich ook moeten buigen over overmatig geweld, etnische profilering en andere schendingen van de mensenrechten wanneer het gaat om Afrikanen en personen van Afrikaanse afkomst.

Subtiel racisme

40 jaar na de racismewet zijn belangrijke stappen vooruitgezet. Je zal niet vlug een plakkaatje aan de cafédeur zien hangen met “Verboden voor Italianen en honden”. Het hedendaags racisme kan weliswaar nog zeer rauw zijn, vaak is het subtiel en minder zichtbaar. De psychologische impact is dat wel. Net als de effecten op het samen leven.

Mensenrechtenexperte Naima Charkaoui verwoordde het treffend in een gesprek met het blad MO in februari 2019: “Als je van de samenleving voortdurend de boodschap krijgt dat je er niet bij hoort, dat je anders bent, dat je raar bent … dat doet iets met je, ook al word je niet in elkaar geslagen omdat je zwart bent. En dat moet men beseffen. Er is met andere woorden een belangrijke samenhang tussen zware uitingen van racisme en de kleinere, soms heel subtiele vormen ervan”.

Bogdan en vele anderen rekenen erop dat we racisme blijven aanpakken. Een opdracht voor Unia, de overheid en vele anderen in maatschappij en middenveld.